O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s
Yüklə 5,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tayanch iboralar:
d arsn i k uzatish, tah lil qilish, d id ak tik a , b i lim, k o 'n ik m a , m ala k a , kasb ta n la s h , qobiliyat, m aqsad, o'rgatish, o'rg an ish , m a 'lu m o t, t a ’lim. 1. M ehnat ta'limi darslarini kuzatish va tahlil qilish. Davlat ta 'l i m s ta n d a rtla ri talablariga javob beruvchi z a m ona viy m u ta - xassislarni tayyorlash bevosita o 'q itu v c h in in g ilm iy -m e to d ik p o - tensiali, kasbiy m ah o ra ti, u n in g m a s ’uliyati va tashabbuskorligiga bog'Iiq. O 'q itu v c h in in g m a s h g 'u lo tla rn i tashki llashtirishdagi ko'p qirrali faoliyatini bir yoki ikki ko'rsatk ich y o rd am id a tavsif- lab bo'lm ay di. O 'q u v ishlari o 'q itu v c h in in g pedag og ik m a h o ratini tavsiflovchi asosiy ko'rsatkich sanaladi. O 'z navbatida o 'q itu v c h in in g pedagogik m ah o ra ti o 'tilayo tgan m a s h g 'u lo tla r si- fati bilan belgilanadi. Bu o 'r in d a m e h n a t t a ’limi va kasb t a n l a s h ga yo'llash m a s h g ‘u lo tlarin i tash k illa sh tirish m e to d la r in i to'g'ri joriy etish m u h i m a h a m iy atg a ega. M e h n a t t a ’limi va kasb tan la sh g a yo'llash da olib b o rila dig a n m a s h g 'u lo tla rn i tahlil qilish o 'q itu v c h in in g pedagogik faoliyati ni va u n in g ilg'or tajrib alarini o 'rg an ish va o m m a la s h t ir is h n i n g m u h i m s h a k lla rid a n biri sanaladi. Bunday m a s h g 'u lo tla rn i kuzatishga bir q a n c h a tala b la r q o'- yiladi: 1) k u z a tilg a n m a s h g 'u lo td a n asosiy m aqsad; 2) o 'q itu v c h in in g o g o hlan tirish i; 3) fan x ususiyatlarini hisobga olinishi; 4) a m a liy m a s h g 'u l o tn i n g oxirigacha kuzatilishi; 42 5) k u zatilgan m a s h g 'u l o tn i n g ta h lil etilishi. M e h n at t a ’lim i va kasb t a n la s h g a y o 'llashda olib b o rila d ig a n m a s h g 'u l o tl a r turli m a q s a d la r d a k u z atilishi m u m k i n . K o 'p yillik ish tajrib alarini o 'r g a n is h m a q sa d id a, yosh o'qitu vchiga m e to d ik y o rd am k o'rsatish, o 'q u v c h ila rn in g b ilim la rin i a n iq la s h va b a holash b o 'y ic h a o 'q itu v c h in in g ish uslubini o 'rg a n is h va hokazo. M a s h g 'u lo tn i ku z a tish u c h u n av v ald an tayyorg arlik ko'riladi. O 'qituv ch i o g o h la n tirila d i. K u z a tu v c h i esa m a s h g 'u lo t ish la n m a si bilan ta n is h a d i, m a s h g 'u l o tn i n g m a q s a d in i aniqlaydi va k uzatish u c h u n bir q a n c h a to p s h ir iq h a m d a savollar tu zadi. M a s h g 'u lo tla r n i k u zatish natijasida o 'q itu v c h in in g m a s h g 'u - lo tlarn i tash kil qilishdagi faoliyati quyidagi 4 g u r u h k o 'rsa tk ic h - lari asosida sa m a ra li b a h o la n is h i m u m k in : 1. M a s h g 'u l o t n in g ta s h k iliy j i h a t d a n talabga javob berish d a rajasi. 2. M a s h g 'u lo t u c h u n ta n l a n g a n t a ’lim m e t o d la r in i n g talabga javob berish darajasi. 3. O g'zaki t a ’lim m e to d la r id a n foydalanish. 4. A m a liy t a ’lim m e to d la r in i qo'llash. T a ’lim m eto d i t u s h u n c h a s in i n g m oh iyati o'qituvchi va o 'q u v c h in in g o 'z a ro birgalikdagi faoliyati a n iq m aq sa d li, b o sh q a - riluvchi ja ra y o n e k a n lig in i t a ’kidlaydi. Shu sababli b irin c h i k o'rsatk ich sifatida m e to d la rg a oid qayd etilgan ikki asosiy tu- s h u n c h a: m a q s a d n i n g a n iq belg ilan ishi va b o s h q a rilu v c h a n lik n i t a ’m in la s h u c h u n avvalo m a s h g 'u l o tn i n g ta s h k iliy j ih a t d a n t a labga javob berish darajasi kiritildi. M e h n a t t a ’limi va kasb ta n la s h g a y o 'llash da olib b orila dig a n m a s h g 'u lo tla rd a turli m e to d la r n i q o 'lla g a n h olda ta s h k illa sh tiri- ladigan m a s h g 'u lo t b o 'lg an i u c h u n ik k in c h i ko'rsa tk ic h sifatida bu m e t o d la r n in g to 'g 'ri t a n la n g a n lig i olindi. M os ravishda t a n lab o lin g a n m e to d la rs iz o'qitish ja r a y o n in i n g m a q s a d va vazifala rini hal etishga yoki o 'q u v c h ila r to m o n i d a n o'quv m a te ria lin in g o'zlashtirilish ig a e rish ib bo'lm ay d i. Q u yida s a n ab o 'tilg a n k o 'r sa tk ic h la r m a z m u n ig a to 'x ta lib o'tiladi: 1. M a s h g 'u l o t n in g ta s h k iliy j i h a t d a n talabga javob berish d a rajasi quyidagi k o 'r s a tk ic h la r y o r d a m id a o 'rn atila d i: 1.1. M a s h g 'u l o t n in g o 'z vaq tid a b o sh la n is h i. M a sh g 'u lo tg a o 'z vaqtida kelish va m a s h g 'u l o tn i n g o 'z vaqtida b o s h la n is h i 43 o'qituvchi in tiz o m in i tavsiflovchi m u h im k o 'rsa tk ic h la rd a n biri b o ‘lib hisoblanadi. 1.2. M a sh g 'u lo t x o n a sin in g darsga tayyorgarlik darajasi. Toza, o zo da va s h in a m bo 'lg an s in f xonasi m a s h g 'u lo tn in g m aroqli o 'tilis h in i t a ’m in lavd igan o m illa r d a n biri. 1.3. S in f ju r n a l in i yuritishi. H a r bir o'qituvchi s in f ju rn a lid a d a vo m a tni, o 'tilay o tg an m a s h g 'u lo t m avzusini, uyga beriladig an vazifa va to p sh iriq larn i qayd qilib b orishi zarur. 1.4. D a v o m at darajasi. O 'q u v c h ila r n in g m a s h g 'u lo tg a q a t n a shish darajasi u la r n in g o 'qituvchi t o m o n id a n m a s h g 'u lo tn in g tashk illash tirilishi, u n i n g qiziqarliligi va sam ardorlig ini belgilov- chi m u h im o m illa r d a n biri hiso b lan ad i. 1.5. M a sh g 'u lo tg a sabab siz q a tn a s h m a y o tg a n o'q u v c h ila rg a n is b a ta n k o 'rila y o tg a n c h o ra . O 'q u v c h i n in g sababsiz m a s h g 'u lotga kelm asligi, bir t o m o n d a n u n i n g o 'q ishga b o 'lg a n m a s ’u- liyatsizligi va loqaydligi b ila n b elg ila n sa , ik k in c h i t o m o n d a n o 'q itu v c h in in g m a s h g 'u lo t b e rish darajasi o 'q u v c h il a r n i q o - n iq tirm a y o tg a n lig i yoki q o ld irilg a n m a s h g 'u lo tla rn i q o 's h im c h a ravishda o'z la s h tiris h i o 'q itu v c h i t o m o n d a n tala b q ilin m a y o tg a n - ligi bilan iz o h la n ish i m u m k i n . 1.6. M a sh g 'u lo t j a r a y o n id a o 'q u v c h ila rn in g in tizo m i va faollik darajasi. M a sh g 'u lo t talab darajasid a o 'tilg a n d a g in a s in f xonasida tartib va o'q u v c h ila r faolligi ta 'm in la n a d i. O 'q u v c h ila r n in g vaqti-vaqti bilan m ash g 'u lo t m avzusiga oid savollar bilan m urojaat qilishi, o 'z m u lo h a z a la rin i bayon qilishi m a s h g 'u lo t jaray onid agi faollik va in ti z o m n i n g m av jud ligid an da- lolat beradi. 2. M a sh g 'u lo t u c h u n ta n l a n g a n t a ’lim m e to d la r in in g tala b - ga javob berish darajasi quyidagi k o 'rsa tk ic h la r y o rd a m id a o 'r n a - tiladi: 2.1. M a sh g 'u lo t is h l a n m a s in i n g mavjudligi. 2.2. M a sh g 'u lo t m a v z u s in in g « O 'quv rejasi va dasturi tala b - lari»ga m os tush ish darajasi. O 'q u v rejasiga b in o a n o'qitilayot- gan m a v z u la r h a fta la r b o 'y ic h a ta q s im la n g a n bo'lib, m a s h g 'u lo t jadvali qayd etilgan soatlarg a a s o sla n g a n holda o 'tilm o g 'i lozim. 2.3. Ta’lim m e t o d in i n g ilm iy -n a z a riy saviyasi va z a m ona viy - lik darajasi. M a sh g 'u lo t u c h u n t a n la n g a n t a ’lim m eto d i o'zida hozirgi z a m o n m u a m m o l a r i n i aks ettirishi lozim. A ks h o ld a t a n lan gan m e to d eskirgan , da v r talabiga javob b e rm a yd iga n d a ra jad a 44 b o i a d i . B u n d a y hoi o 'q itu v c h in in g o'z u stid a ish la m a y o tg an lig i- d a n dalo lat beradi. 2.4. T a ’lim m e t o d in i n g qabul q ilin u v c h a n lik darajasi. M a s h g 'u lo t ish la n m a s i m a t n i ravon, a n iq va so d d a tild a yozilishi zarur. S h u n d a g i n a u o'q u v c h ila rg a tu sh u n a rli qilib yetk a z ilish i m u m k in . 2.5. T a ’lim m e t o d la r in i n g tarbiyaviy t a ’sir darajasi. O 'qituvchi o 'q u v c h ila rid a b ilim , k o 'n i k m a va m a la k a la rin i sh akllantirish i b ila n birga u larn i m illiy istiqlol m a f k u r a s i r u h i d a tarbiyalashi lozim. Buni m a s h g 'u lo t m avzusi bilan b o g 'la g a n h old a, fanga oid t u s h u n c h a l a r bila n u y g 'u n ravishda a m a lg a o s h irish lozim. 3. O g 'z a k i t a ’lim m e to d la r id a n fo y dala n ish d a o'qitish jara y o n i- dagi a n ’anaviy u s u lla rd a n (m a s h g 'u lo tn i d id a k tik tala b la r asosida o 'tk a z is h , m a s h g 'u lo t v a q tin in g asosiy q ism in i yozdirish) u n in g faol u su lla ri (suhbat, m u a m m o li vaziyatlar u y u sh tirish , test va a m a liy o 'y i n la r n i qo 'lla sh kabi p edagogik texnologiya elem entlari- d a n foy dalanish)ga o 'tis h o 'q u v c h ila rn in g fanga b o 'lg a n qiziqishi- ni y a n a d a o sh ira d i. Shu nuqtayi n a z a r d a n , o g 'z a k i t a ’lim m e to d - lariga b a h o b e rish d a quyidagi k o'rsa tk ic h larg a e 'ti b o r beriladi: 3.1. M a v z u n i bayon qilish sifati, u n in g m u a m m o l i o 'tish d a rajasi. D ikto vk a tarz id a o 'tila d ig a n m a s h g 'u lo t u n i n g faolligini t a ’m in la m a y d i, o 'q u v c h ila rn i m u lo q o tg a c h o rla m a y d i. N atijada m a s h g 'u lo t o 't a qiziqarsiz va zerikarli o 'ta d i. M a s h g 'u lo tn i su h b a t shaklid a u y u s h tiris h o'qitish s a m a ra d o r- ligini o s h ira d i, o 'q u v c h ila rn in g esa m a v z u n i qabul qiluvchanligi- ni bir n e c h a b aravar k o 'pro q t a ’m inlaydi. 3.2. M a s h g 'u lo tn i o 'tis h ja ra y o n id a o 'q itu v c h in in g o 'q u v c h ila r bilan b o g 'la n is h darajasi. O 'qituvchi o 'q u v c h il a r n i n g y u k s a k in- tiz o m i n i t a ’m in la g a n holda m a s h g 'u lo t d a v o m id a u yoki bu m u lo h a z a l a r bilan b ah slash ish ga c horlab b orishi lozim . Birorta o'q u v c h i m a s h g 'u lo t vaqtida m avzuga oid b o 'lm a g a n ish bilan m a s h g 'u l b o 'lm asligi kerak. 3.3. M a sh g 'u lo t o 'tis h jara y o n id a k o 'rg a z m a li qurollar. Tex n ik a vositalari va axborot texno lo giy alarin i q o 'lla sh darajasi. M a s h g 'u l o t n in g jo zib a li va k o 'rg az m a li o 'tis h i k o 'p j ih a td a n o 'q itu v c h in in g m a s h g 'u lo t ja ra y o n id a jad v al, sxem a, d iag ra m - m alar, a lb o m va bo sh q a d id a k tik m a te ria lla rd a n foydalanish da- rajasiga bog'Iiq b o'ladi. Jadval, sxema va d i a g r a m m a l a r n i doskaga c h iz ib k o'rsatish o 'q u v c h ila rn in g qabul q ilu v c h a n lik d a ra ja sini o s h ir s a d a , lekin u larn i ch izish o 'q itu v c h in in g vaqtini oladi. 45 N atijada m a z k u r m av z u u c h u n ajratilgan vaqtda o ‘tilishi lozim b o ‘lgan savollar o ‘tilm a y qoladi. 4. Amaliy ta ’lim m eto d la rin i qo'llash. M ehn at t a ’limi fa- nida beriladigan o'quv m ateralinin g xarakteriga ko'ra am aliy m ashg'ulotlar boshqa o'quv p redm etlarid an farq qiladi, bu esa ta'lim m eto dlaridan foydalanishda qator o'ziga xos xususivatlarni keltirib chiqaradi. O'qituvchi to m o n id a n bu xususivatlarni to'g'ri e ’tiborga olinayotganligi quyidagi ko'rsatkichlar asosida baholanadi: 4.1. A m a liy ta 'lim m e t o d la r id a n fo ydalanishda o'qituvchi m a horati quyidagi o m illa r orqali b a h o la n a d i: m ash g 'u lo t vazifalari- n in g b ajarilishini rejalashtirish, tezk o r ra g 'b a tla n tirish , y o 'lla n m a berish va n a z o ra t qilish. yo'l q o 'y ilg a n k a m c h ilik la r sab ablari- ni a n iqla sh , t a ’lim m a q s a d ig a to'la erishish ni t a ’m in la s h u c h u n tegishli tu z a tis h la r kiritib b o rish g a erishish. 4.2. A m a liy m a s h g 'u lo tla rd a v o 'riq n o m a berislm i to'g'ri t a s h kil etilganligi. H a r q a n d a y m a s h g 'u lo tla r dav om ida kirish, joriy va y a k u n iy y o 'riq n o m a berilish i shart. Y o 'riq n o m a be rish da unga n isb a ta n qo 'yila d ig an d id a k tik talablarga am al qilinish i, og'zaki t u s h u n tiris h va n a m u n a l a r n i n a m o y ish qilish, s h u n in g d e k , b a ja rilgan ish tahlili to'g'ri vo'lga q o'yilishi lozim. 4.3. A m a liy m a s h q la rn in g to 'g 'ri tashki 1 hishtirilishi. M a sh q la r kasbiy k o 'n i k m a va m a la k a la rn i s h a k lla n tiris h n in g negizi h i s o b lanadi. Ish o 'r n in i tash kil qilishga, a sb o blarn i sozlashga, d a s t labki m e h n a t usullari va h a ra k a tla rin i o'zlashtirishg a, k o 'n i k m a va m a la k a la rn i ta k o m illa s h tirish g a d o ir m ash q la r m a z m u n ig a ko'ra b ir-b irid an farq qiladi. O 'q ituvchi bu boradagi xususiyat- larni to'g 'ri anglay olishi va am aliy q o 'llashi m as h g 'u lo t s a m a r a - d o rlig in in g m u h im belgisi h iso b lan ad i. 4.4. A m a liy m e to d la r asosida o 'tila d ig a n m a s h g 'u lo tla r n in g ta k o m illa s h g a n lik darajasi. O 'q u v c h ila r n in g yog'och, m etall va bo shq a m ate ria lla rga ishlov b e rish d a tegishli ish qurollari h a m d a s ta n o k la rd a n , tovush yozuvchi va n a m o y ish etuvchi u sku na la r, j u m l a d a n , k o m p y u te rla r y o r d a m id a m ash q la r b ajarishdan o 'rin li foydalanishi bilan belgilanadi. K u zatilgan d a rs n in g tah lili o 'q itu v c h ila r jam o a s i bilan m a x sus yig'ilish o'tk az ilib, o'q itu v ch i faoliyati barcha k o 'rsa tk ic h la r b o 'y ich a m u h o k a m a q ilin adi va u n g a kerakli tavsiyalar beriladi. 2. Yüklə 5,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|