O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

M ehnat ta’limida didaktik tushunchalar. 
O 'z b e k isto n d a m u s- 
taqillik y illarida k a d rla r tayyo rlash , m alak asini o s h irish va ularni
46

---

q a y ta tayyorlash tiz im la r id a m u h i m o 'z g a ris h la r kiritildi: yangi 
p e d a g o g ik , axborot texnologiyalar, t a ’lim t iz im la r id a jad a lla s h tirib
o 'q itish negizida barcha t a ’lim s u b y e k tla rin i fikrlash qobiliyatla- 
rin i rivojlantirishga intilish va ay n iq sa, m e h n a t t a ’l im in in g b a r ­
c h a jih a tl a r i n i o 'q uvchilarga p o litex n ik ta m o y illarg a tayanib keng 
va m a z m u n li yetkazish katta p e d a g o g ik - m e to d ik a h a m iy atg a ega.
Bu b o ra d a m a z k u r m a v z u d a m e h n a t t a ’l im in i n g d id ak tik tu - 
s h u n c h a la rig a to 'x ta lib o'tiladi.
M a ’lum ot —
o'qitish ja ra y o n i va u n i n g natijasi hisoblanib, 
o 'q u v c h id a bilim , iqtidor va k o 'n i k m a l a r n i n g o 'z la s h tirilg a n lig in i, 
bilish qobiliyati o'sganligi va u lar asosida ilm iy dun y o q a ra sh , 
shaxsiy sifatlar sh a k lla n g a n lig in i, u la r n in g ijobiy kuc hla ri va q o - 
biliyatlari ni ng qav d ara jad a rivo jlan g anlig in i anglatadi.
Ta’lim
— m a ’lum m a q s a d g a y o 'n a ltirilg a n , rejali ravishda 
a m a lg a o s h ir ila d ig a n « o 'q itu v c h i-o 'q u v c h i-o 'q itu v c h i» m uloqoti 
b o'lib , u n in g natijasida o 'q u v c h id a m a 'l u m o t , tarb iya va u m u m iy
s h a k lla n is h , rivojlanish a m alg a o s h a d i. O d a m l a r n i n g m a ’lum o ti 
faqat t a ’lim n ig i n a natijasi b o 'lib q o lm a y balki o t a - o n a va oila 
tarbiyasi, o 'z - o 'z i n i tarbiyalash va o m m a v iy axb orot vositalari­
n i n g (k in o, radio, zangori e k ra n va h o k a z o ) t a ’sirida am alga 
o s h irila d i.
Bilim —
o 'rg an a y o tg a n obyekt h a q id a u n i n g m u h im xususi- 
yat va sifatlarini, o b y e k tn in g m a ’lu m jih a tla rin i biz tu s h u n c h a -
larda ifo d a laym iz va o 'r g a n a m iz . D e m a k tu s h u n c h a l a r tiz im in i 
o'z la s h tiris h orqali o 'rg anilayo tg a n obyekt h a q id a z a r u r bilimga 
ega b o 'la m iz .
O 'q u v c h in in g bilim i tabiat va j a m i y a t n i n g rivojlanish q o n u n i-
y a tla rin i aks e ttirg a n fan q o n u n la r i, tu s h u n c h a la r , ashyoviy da- 
lilla rn i o 'zlash tirish g a y o 'n a ltirilg a n ped ag o gik faoliyatning nati- 
jasidir.
M e h n a t t a ’lim idagi b ilim la r o 'r g a n a y o tg a n ob y e k tn in g (egov, 
a rra , sta no k, m a s h i n a va boshqa m e h n a t obyektlari) vazifasi, t u ­
zilishi, ishlash qoidalari, tay y o rla n a d ig a n m ate ria lla ri, qo'llash 
texnologiyasi, ishlashda e ’tibor b e rila d ig a n xavfsizlik texnikasi, 
t a ’m ir la n is h in i o 'q u v c h ila r h a m nazariy, h a m am aliy holatda 
q o 'lla sh texnologiyasini bilishlari sh a rt. D T S nuqtayi n a z arid a n
o 'q u v c h ila r o 'z la s h tirg a n holatini (b ilim , k o 'n i k m a , m ala k a va 
m a h o r a t, tajriba, ijod, ta k o m illash tirish ), d a ra ja la rin i (m ezon, 
m e ’yor), d o irasini belgilaydi. O 'q u v c h ila r m e h n a t obyektini: h a r
47

---

to m o n la m a , c h u q u r keng, tor, a troflarga o'zlashtirib: «5», «4», 
«3», «2» va «1» b a h o g a ega bo'ladi.
O ’qu v chilar m e h n a t t a 'lim i obyektini: egovlashi, a rra la sh i, 
p a rm a la s h i, ovqat tayyorlashi, tex n ik a n i o 'rg an ish i va h o k a z o
texnologik o p eratsiyalarn i o 'z la s h tir is h i, o 'rg an ish i, bajarishi 
o 'q u v c h in i yana bir p o g 'o n a g a k o 'ta rib k o 'n ik m a darajasiga olib 
keladi. Bu b orada b i lim la r n in g haqiqiyligi va to'g'riligi bevosita 
a m a liy o td a q o 'lla n ilish i bilan an iq la n ad i. B ilim la rni q o 'lla n ish i 
o'z navbatida m a ’lum ish -h a ra k a t u s u lla rin in g m a q s a d g a m u v o - 
fiqligi, tezligi, aniqligi va shu kabilarga ko'ra kasbiy m a h o r a t d a r a ­
jasi a n iq la n ad i. Kasbiy m a h o r a t darajasi shartli ravishda k o 'n i k m a
va m a la k a la r shaklid a talqin etiladi. A g ar b ilim la r a m a liy o td a
m a ’lum m an tiqiy k e tm a -k e tlik d a , lekin o'ylab m a ’lu m m a ’n o d a
s e k in ro q bajarilishi k o 'n i k m a sifatida, tez fu rsatlarda bajarilishi 
esa m ala k a deb talqin etiladi.