O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

O peratsiya
tiz im i b o 'y i c h a o 'q itis h d a o 'q u v c h ila r o 'z la ri egal- 
laydigan k a s b n in g m a z m u n i n i ta s h k il qiluvchi m e h n a t j a r a ­
y o n la r in i o ‘rg an is h g a n . Sh u sababli u lar h a r q a n d a y b u y u m n i
tay y o rlash bir xil o p e ra ts iy a la r d a n iborat, b u n d a faqat o p e -
ra ts iy a la r n in g bajari 1 ish tartibi va ishlov b e r i s h n in g a n iq lig ig a
q o 'y ila d ig a n ta la b la r b i r - b ir i d a n farq qiladi, d e g a n tu s h u n c h a g a
ega b o ‘lish g a n . S h u n d a y qilib, o peratsiya t iz im i o 'q u v c h ila r n i 
b u y u m tay y o rlash g a b o g 'la b qo 'y m ay , kasb d o ira sid a g i u m u ­
m iy b ilim , a m a liy k o 'n i k m a va m a la k a bilan q u r o lla n tir g a n . 
T a ’l i m n i n g b u y u m t iz im i g a n is b a ta n o p e ra tsiy a t i z i m i n i n g af- 
zalligi a n a shudir. O p e ra ts iy a tiz im i y o r d a m id a ish la b c h i q a ­
rish te x n o lo g iy a sin i t u s h u n i s h u c h u n s h a r t - s h a r o it la r y a ra tila d i, 
t a ’lim n i izch il (oddiy o p e ra ts iy a la r d a n m u r a k k a b o p e ra ts iy a la r ­
ga) ta s h k il qilish im k o n i n i b eradi, m e h n a t k o 'n i k m a l a r i n i va 
m a l a k a l a r i n i s h a k lla n tiris h g a , asosiy o p e ra ts iy a la rn i o 'z la s h tir ib
olishga ijobiy t a ’sir k o 'rsa ta d i.
O peratsiy a tiz im i tufayli ishlab c hiqarish texnologiyasini to'g'ri 
tu s h u n is h u c h u n b irin c h i m a r t a s h a rt-sh a ro it yaratildi: bu tizim
t a ’lim n i a n c h a izchil (oddiy op eratsiyadan a n c h a m u ra k k a b ro q
op eratsiyaga o 'tis h d a ) tash k il etish im k o n in i berdi, bu m e h n a t 
k o 'n ik m a la r i va m ala k ala ri hosil bo'lishiga; asosiy operatsiyalarn i 
o 'z la sh tirib olishga ijobiy t a ’sir ko'rsatadi. M a z k u r tiz im g a aso san
t a ’lim berish bo'lib y u b o rilg a n texnologiyaga a s oslan gan ishlab 
c h iq a rish sharo itid a s h o g ird n i a n a shu o pe ra tsiy a la rd a n istalgan 
bittasini bajarishga tayyorlar edi.
N ih o yat, o 'q u v c h ila rn i b u y u m la r soniga nisb a ta n u n c h a ko ‘p 
b o i m a g a n m u ay y a n operatsiy alar tu r k u m in i bajarishga o'rgatish 
o ‘q u v c h ila rn i tayyorlash m u d d a tla r in i qisqartirishga olib keladi. 
Biroq bu ijobiy faktlar bilan bir q a to rd a operatsio n t iz im g a xos
54

---

b o 'lg a n jiddiy n u q s o n la r n i h a m u n u tm a s lik kerak. G a p s h u n d a k i, 
o'q u v c h i to m o n i d a n o 'z la s h tirila d ig a n k a m sonli o peratsiyalar 
ta y y o rlan a d ig an b u y u m d a n ajralgan ta rz d a bajariladi; o'quvchi o'z 
m e h n a t i n i n g pirovard natijasini tugal b u y u m sifatida ko'rolm aydi; 
ishlab ch iq a rish x arak teriga ega b o 'lm a g a n op era tsiy a la r bilan 
u z o q vaqt d a vom ida m as h g 'u l b o 'lis h o 'q u v c h ila rn in g qiziq ish i­
ni pasav tirad i, operatsiya d avridagi o 'rg an ilay o tg a n operatsivani 
q a y ta ta k r o r la n ib tu rm a slig i b o la la rd a ilgari hosil b o 'lg a n m e h n a t 
k o 'n ik m a la r i va m a la k a la rin i h a m q ism a n yo'qotilishiga olib ke- 
lardi.
S h u n d a y qilib, m a n u f a k tu r a ishlab c h iq a rish i davrida paydo 
b o 'lg an operatsiya tiz im in i va unga m o s u n u m li m e h n a t ta 'lim i 
m a z m u n i o 'sh a davr talab va m a q s a d la rig a to 'la javob berardi. 
C h u n k i , ishlab c h iq a r is h n in g o'zi b o 'lib y u b o rilg a n texnologiya 
(operatsiya) va ishchi (operatsiyani b a ja ru v ch i)d an iborat edi.
O peratsiya t iz im i n in g k a m c h ilig i s h u n d a n ib oratki, o p e ­
ratsiyalar u m u m a n
o 'qu v b u y u m la r i
tayyorlash j a r a y o n id a
o 'z la s h tir ila d i, y a ’ni o 'q u v c h ila r m e h n a t i u n u m li m e h n a t x arak- 
t e rid a b o 'lm ayd i. N atijad a u l a r n i n g ishga qiziqishi susayadi. 
O pe ra tsiy a tiz im i o p e ra ts iy a la rn i bajarish bilan b u y u m l a r tay- 
y o rla sh n i uzib qo 'yadi.