O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

1. Og'zaki bayon qilish metodlari.
2. Ko'rgazmali metodlar.
3. Am aliy m etodlar kabi Jurlarga ham ajratiladi.
Ta’lim met odlar i t iz imi da m u h i m o' rin t ut ad ig an og' zaki b a ­
yon qilish m e t o d l a r i n i n g o'zi h a m quyidagi t urlarga ajratiladi:
166

---

Og'zaki bayon qilish
met odla ri o ' q u v c h i l a r n i n g u m u m i y
m ad a ni y at i , mant iqi v fikrlashi h a m d a bilish qobiliyatini rivoj- 
lantirish bilan b o g ‘liq. Og' zaki m e t o dl a r g a o'quv m at er ia li ni ng
o'qituvchi t o m o n i d a n og' zaki bayon qilinishiga, hikoya, t u s h u n -
tirish, s uhba t, o ' q u v c hi la rn i ng t exni k a da biyot la r bilan mustaqil 
ishlashi, y o z m a instruksiya berish, ovoz yozish, televideniya k ab i­
lar kiradi.
Materialni og'zaki bayon qilish
kasb t a ’l imi da hikoya qilish, 
t u sh un t ir is h , m a ’ruza, suhbat, o ' qu v m at e ri a li n i og'zaki bayon 
q i l i s h ni n g asosiy met od l ar i hisoblanadi.
Hikoya
— o'qituvchi t o m o n i d a n o ‘quv mat eri ali ni tartibli, 
mantiqiy, izchil, ni sbat an k eng ro q bayon qi li shda foydalaniladi. 
U p u x t a reja asosida tuzilishi, m at e r i a l n i b a yon qilishda n oa n i q -
likka yo'l q o ' ym as l ik u c h u n b a rcha detallari bilan tayyorlanishi 
lozim.
Hi koya o'qituvchi t o m o n i d a n m av z ug a oid dalil, hodisa va 
v o q e a l a r n i n g yaxlit yoki qi sml arga bo'lib, tasviriv vositalar vor- 
d a m i d a obrazli tasvirlash yo'li bilan i x cha m, qisqa va izchil bayon 
qilinishidir. M e t o d n i n g s amarasi k o ' p j i h a t d a n o ' qi tuvc hi ni ng nuqt 
m ah or a t i , s o' zlarni o' z o ' r n id a , ifodali b a yon qilishi, o'quvchil ar 
voshi, rivojlanish darajasini i nobatga olishiga bog'liq. Hikoya ax- 
b or ot la r bi lan boy it i 1 ish i kerak.
Hi koya qi li nayot gan mat eri alni s aralash m a xs u s reja asosida 
a m a l g a oshiriladi. O' qituvchi h a r bi r d a r s d a u n i n g maq sa di ni
aniq belgilab oladi, undagi asosiy t u s h u n c h a l a r g a alohida urg'u 
beri shga e ' ti bor ini qaratadi. Hikoya qisqa bo' lishi, o' quvchil arda 
hi s- hayajon, mavzuga qiziqishni uyg' otishi kerak.
Suhbat
savol va j avob shaklidagi dialogik t a ’lim metodidir. 
Suhbat met od i fanga q a d i m d a n m a ’l um, h a t t o u n d a n o'z faoliya- 
tida Suqrot h a m m o h i r o n a f oydalangan. Suhbat t a i i m j ar ayon i da
aqliv fikrlash, hozirjavoblik, m u lo q ot m a d a n i y a t i va boshqa sifat- 
larni s ha kll anti ra di , o' quvc hida faollikni y uz aga keltiradi. Suhbat
167

---

o'qituvchi fikriga mos harakat qilish, natijada yangi b ili ml arni
b o s q i ch m a- bo s qi ch egallashga i mk o n beradi.
Suhbat faoliyatini e ndigi na boshlagan o' qituvchi u c h u n m u-
r akkab t a' l im met odi hi sobl anadi, savollarni tayyorlash, ular­
ning ketma-ketligini t a ' mi n la s h, uni tashkil etishda esa barcha 
o ' qu v ch il a rn i ng diqqatini ja Ib etish talab qilinadi. O ’qituvchi 
oddi y savollar berishi, o'quvchil arga ular y uz as ida n bataf- 
sil o'ylash u c h u n vaqt ajratishi, o 'q u vc h il a rn i ng javoblarini esa 
diqqat bilan tinglashi, z a r u r o ' r in l ar da ularni sharhl ashi lozim. 
Shu bois s u h ba td a bi 1 ish dedukti v yoki induktiv yo‘1 bilan ama lga
oshadi. De du kt iv suhbat o ’quvchilarga o l di nd a n m a ' l u m bo' lgan 
qoidalar, t u sh u nc ha lar , hodisalar, j ar a yon l ar asosida t as hki l etilib, 
o'q uv c hi la r tahlil y o r d a m i d a xususiy xulosalarga keladilar. Su h-
b a t n i n g induktiv shakli da alohida da 1 i 1 lar. t u s h u n c h a l a r n i n g
tahlili asosida u m u m i y xulosaga kelinadi.
Suhbat turli ko' ri ni sh l ar da, ya'ni kirish, yakuniy, individual va 
g u r u h li s uhbat tarzida tashkil etiladi.
Kirish suhbati o' quv i shl ari ning b os hida t ashkil etiladi. Uni 
t ashkil eti sh da n ko' z la nga n m aq s ad hal etilishi z a r u r bo' lgan i sh­
lar m o h iy a t i n i n g o' q u vc hi la r t o m o n i d a n anglab yetilganligini tek­
sh i rib k o' r is hd an iborat.
Yakuni y suhbat o 'quvchil ar t o m o n i d a n egall angan bi li ml arni
u m u ml a s h t i r i s h va tiziml asht iri sh ma qs a di da amal ga oshiriladi.