O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

ko'rgazmali metodlar
h a m alo hi da
a h am i y a t g a ega. Ko' rgazmal i m e t o d n i n g quyidagi turlari mavjud:
Ushbu m e t o d l a r d a n f oydal anis h zaruriyat i k o 'r s a t m a l i l i k t a-
moyil iga a m a l qilish m a q s a d g a muvofi q e ka nl igi da ko' rinadi .
169

---

Pe da gogik-psixol ogik y o ' n a l i s h da olib b or il ga n t ad qi q ot la r nati - 
j a l a r i d a n m a ’l um b o ‘ladiki, shaxs t o m o n i d a n o' zl as ht ir il ay ot ga n 
b i l i m l a r n i n g 85 foizi ko' rish retseptorlari v o r d a m i d a o'z- 
lashti ri lad i.
Ko' rgazmal i m et o d l a r — bu ko‘rsatmali qur oll arni n a moy i sh 
(ko‘rsatish) qilish, m e h n a t usullarini ko'rsatish; o' q uv c hi la rn i ng
mustaqil kuzatishlari; o' quv-ishl ab chiqarish ekskursiyalari.
Ko' rs atmali quroll arni n a moy i s h qilish (ko'rsatish) met odi yor- 
d a m i d a o' quvchil arda m e h n a t h a r ak a tl a r i n i n g m u a yy a n va aniq 
obrazi shakll anadi . U la r u n g a taqlid qiladilar va o' z h ar ak at la - 
rini qiyoslaydilar. M a z k u r m e t o d n i n g qo' l lani li shi kasb t a ’l imi da
ko' rgaz ma li k t a m o y i li n in g yaqqol n a m u n a s i bo'lib h i so b l a n a ­
di. Kasb t a ’limi darslarida ko' rsat mal i q ur o ll a r n i n g turli xil va 
s h ak ll ar id an foydalanish o' qi tu vc hi ni ng t ush un ti ri sh la ri ni yaxshi 
idrok qilish h a m d a o' zlashtirishlarga, m a l a k a l a r n i n g m u s t a h k a m
s hakll anishiga y or dam beradi. Plakatlar, sxemalar, modellar, m a -
ketlarni n amoyi sh qilish bilan bir qatorda ha ra ka tda gi ish quroli. 
asboblar, m o s l a m a l a r xomashyolar, b u y u m l a r n i n g n a m u n a l a r i va 
hok az ol arn i ko'rsatish h a m katta a ha mi y at g a ega.
Namoyish metodi
o'rgani layot gan obvekt harakat d i n a m i k a s i n i
o chi sh da , p r e d m e t n i n g tashqi k o ' r ini s hi , ichki tuzilishi haqida 
m a ’l umo t beri shda keng qo' llaniladi.
Tabiiy obyektlarni na mo yi sh qilishda, od a td a , u n i n g tashqi 
ko' rinishi (shakli, hajmi, miqdori, rangi, qismlari, u l a rn i ng
o 'zaro munosabat iari )ga e ’tibor qaratiladi, s o' ngra ichki tuzilishi 
yoki alohi da xususiyatlarini o' rgani shga o'tiladi. Ko'rsatish ko' p 
holatlarda o'rgani layot gan o by e kt la rn i ng subyekti yoki c h i z m a -
si v or da mi da kuzatiladi. Tajribalar namoyi shi esa s inf taxtasiga 
chizish, max su s j ih oz la r v o rd am id a ko'rsatish hisobiga a mal ga 
oshadi.
Pr edmet lar, hodisa yoki j ar a yo nl ar ni tabiiy holatda n amoyi sh 
qilish ya na da ko' proq s a ma ra beradi, biroq, b u n da y n a moyi s hn i
a ma l ga oshiri sh har d oi m h a m m u m k i n bo' lavermaydi. Shu s a ­
babli tabiiy p r e d me tl a rn i na mo y i sh qilishda s u n ’iy muh i tg a m u -
rojaat qilishadi ( masalan, hayv o nla r bilan hayvonot bog' ida, turli 
o ' s im li kl ar bilan esa issiqxonalarda t anishish), s u n ’iy obyektlar 
(maket, model, mulyaj, skelet va b o s h q al ar )d a n foydalaniladi.
M e t od v o rd a m i d a o' qituvchi o' q u vc hi la rn i mustaqil ravishda 
obyektl arni o' rgani sh, za ru r iy o'lchov ishlarini olib borish, alo-
170

---

qado rl i kn i o ‘r natish, h od i sa l a r n i n g mohiy at ini a n g la b yetishga, 
faol bilish jar ay on ig a yo ‘naltirishi lozim. N a m o y i s h samarasi ko'p 
j i h a t d a n bilish j a r a y o n i n i n g o ' quvchil ar yoshiga m o s holda to'g'ri 
t an l a n i s h i , u l a r n i n g diqqatini namoyi sh etilayotgan p r e d m e t n i n g
m u h i m jihatl ari ga yo' naltirishiga bog'liqdir.
O ' rg a ni la y ot ga n m a v z u n i n g m a z m u n i g a bog'liq bo' l gan narsa, 
h od i sa va voqe ala rni h a m m a vaqt s i n f sharoitida n a mo yi s h qilish 
m u m k i n b o' lmaydi . S h u n i n g u ch u n h a m o't il ayotgan m a v z u n i n g
xarakt er iga qarab, ekskursiya m e t o d i d a n h a m foydalaniladi. M a z ­
kur m e t o d s i n f s haroi ti da — dars j ar ay o ni da qo ' l la n il ad ig a n t a ’lim 
m e t o d l a r i d a n t u b d a n farq qiladi. Ekskursiya narsa va h odi sal ar
m oh i ya ti ni tabiiy sharoi tl ar (ishlab chiqarish muassasal ari , fermer 
va j a m o a xo' jaliklari, tabiat) yoki max s us m u as s a s al a r (muzey, 
k o ' r g az m a zallari va h o kazolar) da bevosita o ' r g a n i l i s h i n i n g t a s h ­
kil etilishidir. Ekskursiya bir vaqtni ng o' zida must aqil t a ’lim tnri 
h a m sanaladi.
K o 'r g az ma l i m e t o d l a r d a n f oydalanishda quyidagi s hartlarga 
a ma l qilish m aq s ad g a muvofiqdir:
о k o ' r g a z m a l i l i k n i n g o'quvchil ar yoshi va rivojlanish daraja- 
siga m os kelishi;
» n a mo y i s h etilayotgan obyektlar barcha o' quvchil arga yaxshi 
ko ' rin ib turishi;
a
n a m oy i s h da u n i n g bo sh la n g' i ch bosqichi va asosiy j ar ay on
(ho l at )l ar ni ng ajralib turishi;
о tajribalar namoy i shi maket, jihoz, qur oll ar yoki tajriba sxe- 
masi ni chizi b ko' rsatish asosida tashkil etilishi;
® n amo yi s h va illyustratsiya o'quv m a t e r i a l i n i n g m a z m u n i bi­
lan u yg 'u n bo'l a olishi lozim.