disk biroz burab, keyin o ‘z holiga tashlab q o ‘yilsa, disk erkin buralish teb-
ranma harakatini bajaradi. Diskning OB radiusi +j dan - j ga qadar o ‘z ho-
latini o ‘zgartiradi.
Ikki tayanchli balkaning erkin tebranishlari ham avvalgilaridan farq qil-
maydi (12.3-rasm, e). Q yuk qo‘yilgan balkaga ko ‘ndalang turtki bersak, u
ko‘ndalang, y a’ni yuk q o ‘yilgan yo‘nalishda erkin tebranadi.
Tinch turgan mexanik sistemaga (masalan,
balka yoki matematik teb-
rangichga) tashqaridan kuch ta ’sir ettirilib, shu zahoti olinsa, sistema teb-
ranma harakatlanadi. Sistemaning bunday tebranishi
erkin
yoki
xususiv
teb
ranish deb ataladi.
Agar tebranayotgan sistema doim q o ‘zg‘atuvchi
kuch yoki zarb kuchi
ta ’siri ostida bo ‘lsa, sistemaning bunday tebranishi
maiburiv
tebranish deb
ataladi (12.4-rasm).
Sistemaning erkin tebranishiga
tiklovchi
(elastik) kuchlar bilan birga
qarshilik ko‘rsatuvchi
(
disipativ
)
kuchlar ham ta ’siri etadi. Dissipativ kuch
lar tebranishning so ‘nishiga sabab boMadi. Sistemalarning bu xil tebranish
lari so'nuvchi tebranishlar deb ataladi. M uhitning qarshiligi,
ichki ishqalan-
ish kuchlari, tayanchlardagi quruq ishqalanish kuchlari dissipativ kuchlar
sanaladi.
Ayrim masalalami taqriban yechishda dissipativ kuchlar e ’tiborga olinmaydi.
Tebranishning bunday turi
so ‘nmavdiean erkin tebranish
deb nom olgan.
M a’lum vaqt ichida uzluksiz takrorlanib
turadigan tebranishlar
davriv
tebranishlar
deb ataladi.
Tebranish holatidagi inshoot yoki mashina qismlarini mustahkamlik-
ka hisoblashda ulardagi nuqtalar-
ning o ‘z muvozanat holatidan eng
katta o g ‘ishlarini bilish talab eti-
ladi. Eng katta og'ishlar dinami-
kada
am plituda
deb ataladi. Te-
b ranm a
h arak atd a bir teb ranish
uch u n sarflan g an vaqt, davr,
m a’lum vaqt ichida bajariladigan
teb ra n ish la r soni
ta kro rlik
yoki
chastota
deyiladi.
Tebranishlarga oid masalalar-
ni yechishda sistemaning
erkinlik
darajasi
degan
atamaga duch ke-
lamiz. Bu nima degani? Sistema
1 2 . 4 - r a s m .
D a v r i y ( a ) v a z a r b i y ( b ) k u c h l a r
tebranganida uning holatini belgilovchi geometrik param etrlar soni siste-
maning erkinlik darajasi deb ataladi.
«Sistem a» deganda sterjenli sistem alar, y a’ni inshootlar tushuniladi.
Dinamik hisoblash jarayonida inshootning dinamik
hisoblash sxem asidan
foydalaniladi. Dinamik hisoblash sxemalarida inshoot massasi ayrim nuqta-
larga to ‘plangan yoki sistema bo‘ylab tarqalgan deb qaraladi. M assalam ing
qanday olinishiga qarab, sistemaning erkinlik darajasi turlicha b o ‘ladi.
V aznsiz prujinaga osilgan m massaning (12.5-rasm, a) erkinlik darajasi
birga teng, chunki uning holatini birgina parametr (y - koordinatasi)
bilan
aniqlash m um kin. Xuddi shunday bir massali balkaning erkinlik darajasi
ham birga teng (12.5-rasm, b).
12.5-rasm, d va e larda erkinlik darajasi ikkiga teng boMgan sistem alar
tasvirlangan. T o‘planma (yigMq) massalar bikrligi cheksiz katta boMgan ster
jen ustida joylashgan boMsa, sistemaning holati sterjenning holati bilan belgi
lanadi. M asalan, 12.5-rasm, d dagi
sistemaning erkinlik darajasi, massa va
prujinaning sonidan qat’iy nazar, birga teng boMadi. Chunki, m assalam ing
holatini sterjenning A tayanchi atrofida ogMsh burchagi bilan belgilash
mumkin.
Yüklə
Dostları ilə paylaş: