O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 
Abu Nasr Forobiyning inson to ‘g ‘risidagi qarashlari, fozil odamlar jam i-
yatini shakllantirish masalalari «Fozil odamlar shahri», «Baxt-saodatga erishish
y o ‘llari haqida risola» («Risola fi-t tanbih ala asbob as-saodat»), «Fazilatli xulqlar»
(«Al-siyrat al-fazila»), «Kattalarning aqli haqida so ‘z» («Kalom fil aql al-Ka-
bir»), «Yoshlarning aqli haqida kitob» («Kitob fil aql as-sag‘ir»), «Jon (ruh)ning
mohiyati haqida risola» («Risola fi mohiyat an nafs»), «Shaharni boshqarish»
(«As siyosat an-madaniya»), «Urush va tinch turmush haqida kitob» («Kitob fi
m aoyish va-I xurub» kabi asarlarida bayon etilgan.
150

---

holatlar, bo‘laklar orasida uyg‘unlik vujudga kelsa sodir bo‘ladi. 
Bunday paytda inson turli olijanob ishlarni qiladi, go‘zal xulq- 
atvor sohibi bo‘ladi. Inson ichki dunyosining holatlari orasidagi 
muvozanat buzilsa, u doim razil ishlarni, xunuk harakatlarni 
qilishga odatlanadi.
«Baxt-saodatga erishish haqida»gi risolasi inson g‘oyaviy-ax- 
loqiy, professional fazilatlari, xislatlari, intellektual salohiyatini 
ifodalovchi mezonlarni («fikriy fazilat», «fikriy quwat») aniq­
lab berdi. Insonning intellektual quwatini shakllantirishda ta’lim- 
tarbiyaning ahamiyatini ifodalovchi fikr-mulohazalari Forobiy 
o‘rta asrning mashhur insonshunos olimi ekanligidan dalolat 
beradi.
Shialik, xususan, qarmatlik g'oyalari ta’sirida fikr-mulohaza 
yuritgan mashhur shoir Abu Abdullo Rudakiy1 insonning baxt- 
saodatga erishish yo‘llarini izladi. Baxt-saodatga erishishning muhim 
yo‘li — axloqiy poklik, deb tushuntirdi. Uning fikriga ko‘ra, 
insonning axloqiy pokligi, eng awalo, bilim, ilm bilan qo‘lga 
kiritiladi. Inson to ‘la baxt-saodatli bo‘lmog‘i uchun unga to‘rt 
narsa: sog‘liq, yaxshi odob, yaxshi nom va aql kerak. Chunki 
aql yordamida inson olamdagi hodisalarning, voqealarning 
mohiyatini bilib oladi. Hodisa yoki voqea haqida yaxlit tasawuiga 
ega bo‘lmoq uchun uni nafaqat tashqi, balki ichki mohiyatini 
bilmoq kerak, deb hisoblaydi.
0 ‘rta asr musulmon shoiri, o‘zining falsafiy she’rlari bi­
lan kishilarni yaxshilikka, saxiylikka, do‘st-u birodarlikka, 
o‘zaro hamkorlikka undaydi. Hatto turli dinlarga mansub kishi­
lar ham bir-birlari bilan do‘st-birodar bo‘lib yashashlari zarur, 
deydi. Bunday olijanob fazilatlarga ega bo‘lmoq uchun inson