O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 
Abu Abdullo Jafar Rudakiy 860-yilda Samarqand yaqinidagi Panjrudak
qishlog'ida dehqon oilasida tavallud topdi. Boshlang'ich m a’lumotni o ‘z qishlog'ida
oldi. Samarqandga kelib adabiyot, san’at sohasidagi bilimlarni, ayniqsa, qadimgi
yunon faylasuflarining asarlarini qunt bilan o ‘rgandi. Bilimdonligi tufayli Buxoro
hukmdori Nosir-11 Ahmad Samoniy saroyiga ishga taklif etildi. Qarmatlik g'oyalari
ta’sirida she’rlar yozgani uchun saroydan quvg'in qilindi va o ‘z qishlog‘iga qaytib
faqircma kun kechirdi. 941-yilda vafot etdi. Uning adabiy merosidan bizgacha ming
bayt (2 qasida, 50 ruboiy, she’rlar, dostonlar) yetib kelgan. Ular orasida «Modari
man», «Dar vasfi Buxoro», «Shikoyati piri» qasidalari va «Kalila va Dimna»,
«Davroni oftob», «Sindbodnoma» poemalari bor.
151

---

hayotni yaxshi bilishi, uning quvonchlari va tashvishlaridan 
saboq olishi zarur, deb hisoblaydi. Alqissa, uning ijodida X 
asrning ijtimoiy hayoti yaqqol ifodasini topgan, insonparvar- 
lik har tomonlama ulug‘langan, ijtimoiy adolatsizlik esa qora- 
langan.
Inson to ‘g‘risidagi qarashlar o‘rta asr musulmon Sharqi 
tabiiy-ilmiy va ijtimoiy-falsafiy fikrlarining buyuk namoyandasi 
Abu Ali ibn Sino1 tomonidan ham har tomonlama rivojlantirildi. 
Buxorolik mashhur mutafakkirning inson to ‘g‘risidagi fikr-mu- 
lohazalari «Tib qonunlari» («Al-qonun fit tibb»), «Insof kito- 
bi» («Kitob al-insof»), «Kitob an-najot» («Kitob ash-shifo»), 
«Donishnoma», «Ishorat va Tanbihot», «Risolatu tadbiri man- 
zil», «Qush tili» kabi butun dunyoga mashhur asarlarida ba­
yon etilgan2.
Abu Ali ibn Sinoning ijtimoiy-falsafiy, jumladan, inson 
to ‘g‘risidagi fikr-mulohazalarining asosida o‘rta asr musulmon 
Sharqida keng tarqalgan ismoilizm yotar edi.
Ismoilizm, yuqorida biz eslatib o‘tganimizdek, ratsionalizmga 
tayanib, erkin fikr yuritishga intilgan ziyolilar orasida katta e’tibor 
qozondi. Ismoilizm tarafdorlari ekspluatatsiya va haqsizlik, adolat­
sizlik va zulmga qarshi edilar. Ijtimoiy adolat prinsiplari, norma- 
lariga asoslangan yangi jamiyat qurishni orzu qilar edilar. Ibn 
Sinoning otasi, akasi Ismoiliylar harakatining faol ishtirokchi-