O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Ahmad Yassaviy. Hikmatlar. Toshkent, 1991, 57, 86-betIar.
2 «Devoni hikmat» birinchi marta 1290-xijriy yilda Qozonda chop etilgan.
3 Qarang: Ahmad Yassaviy. Hikmatlar. Toshkent, 1991, 45,47,101, 113—114-
betlar.
242

---

mehnat qilib, halol yeb-ichish — Ahmad Yassaviy orzu qilgan 
turmush tarzining eng muhim prinsiplaridan biridir.
Ahmad Yassaviy kishilarni bilimga chorlaydi. Olamning sir- 
u asrorini bilishga da’vat etadi. Qalbida Olloh ruhi doimo yasha- 
gan kishigina olamni bilishga qodir bo‘ladi. Nodon, takabbur, 
savodsiz, diyonatsiz kishilardan hazar qiladi. Ota-onasini hur­
mat qilmaydigan ma’naviy qashshoq kishilardan qattiq nafrat- 
lanadi. Odamlarning bu dunyodagi ishlariga xolisona baho beri- 
ladigan o‘sha jahannamda ham nodon kishilar bilan birga 
bo‘lmaslikni uqtiradi. Chunki nodonlik — kishining tubanlashi- 
shidir. Shuning uchun ham, nodonlikdan qochib, «yer ostiga 
kirdim mano», deb yozgan edi1.
Ahmad Yassaviy hikmatlarida ona-zamin, uning tuprog‘i har 
tomonlama ulugManadi2. 0 ‘zligini tushungan har bir kishi, o‘zi 
tug‘ilib o‘sgan «tufrog‘»ni e’zozlamog‘i, uning duosini olmog‘i lozim. 
0 ‘z tuprog‘ini qadrlash — ona Vatanni hurmat qilmoqdir. 0 ‘z 
kindik qoni to‘kilgan tuproqni qadrlamagan kishi yovuz va johildir. 
Tuprog‘idan uzilgan kishining xotirasi, do‘st-u birodari bo‘lmaydi.
Shunday qilib, Ahmad Yassaviy asos solgan yassaviya 
ta’limotining shakllanishida, bir tomondan Nishopur, ikkinchi 
tomondan Xuroson tasaw uf maktablarining, ayniqsa, tasawuf- 
ning qadimiy tariqatlaridan biri — malomatiyaning ta ’siri se- 
zilarli bo‘ldi. Yassaviya tariqati XII asrda Movarounnahr, Xuro­
son va Xorazm xalqlari orasida yoyildi. Movarounnahrda yassaviya 
ta’limotini fuqarolar ongiga singdirishda Hakim ota, Qusam Shayx 
bobo Huvaydo Valiy, qashqadaryolik Hazrati Bashirlarning xiz- 
matlari sezilarli bo‘ldi. 0 ‘z navbatida, yassaviya zaminida bek- 
toshiya3 va iqoniya4 tariqatlari shakllandi.
Bektoshiya tariqatiga Ahmad Yassaviyning shogirdlaridan biri 
Hoji Bektosh Valiy asos soldi. Bektoshiyaning g‘oyaviy-nazariy 
asosini shialik va alaviylik ta’limotlari tashkil etadi. Ushbu ta’limot