O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Бруно Ж. Диалоги. М ., 1949, 304-bet.
93

---

aytganimizda, hissiy bilish jarayonida cheksizlikning mohiyati 
to4a ochilmasdan qolaveradi. Xuddi shuning uchun ham bilish 
jarayonida fikr-mulohaza yuritish asosiy ahamiyatga ega bo'ladi. 
Chunki fikr-mulohaza hissiyot yordamida olingan ma’lumotlarni 
qayta tahlil qiladi. Tahlil qilish jarayonida xotira va tasawur ham 
ishtirok etadi. Olamning bunday sirli mo'jizasiga faqat fikr-mu- 
lohaza yoki intellekt yo‘l topadi va hissiyot orqali olingan 
m a’lumotlarga o‘zining uzil-kesil tuzatishlarini kiritadi.
Ba’zi asarlarida Bruno bilishning aql bosqichi borligini ham 
eslatib o ‘tadi. Uning e ’tirof etishicha, o‘sha aql yordamida olam­
ning birligini, olamdagi hodisa va voqealarda qarama-qarshi to- 
monlar borligini, qarama-qarshiliklar orasida birlik mavjudligini, 
ularning chegarasiz ekanligini bilish mumkin, degan xulosaga 
keladi. Shunday qilib, Jordano Bruno haqiqatga erishishning 
eng asosiy manbai aqldir, deydi. Lekin u turli eksperimentlar 
yordamida olingan bilimlaming bilish jarayonidagi ahamiyatiga 
yetarli baho bermaydi.
Jordano Bruno Renessans davri antropotsentrizmning ba’zi qoi- 
dalariga gumon bilan qarardi. Shunday bo'lishiga qaramasdan, Re­
nessans gumanistik an’analari haqida, xususan, inson bisotidagi 
yaxshilik, ezgulikka intilishni oshirish yo‘llari haqida ko‘p o‘ylar 
edi. Brunoning fikriga ko‘ra, inson hayotning quliga aylanib qolmas- 
ligi, ya’ni faqat o‘zi uchun, o‘zini saqlab qolish uchun yashamas- 
ligi, balki hayotda faol pozitsiyada turishi, uni yaxshilik tomon 
o‘zgartirish uchun fidoyilik qilishi zarur. Haqiqatni inson xuddi 
shuning uchun bilishi zarur. Inson diniy ma’noda butun olamning 
kichik bir bo‘lagi sifatida abadiy yashashi, o'lmasligi mumkin. Hayot 
turli shakllarda, boshqa olamlarda abadiy davom etaveradi.
Haqiqatni bilish borasidagi inson faolligini, bu boradagi 
uning mehnatini Bruno «Qahramonona entuziazm» deydi. 
O'zining «Qahramonona entuziazm» asarida entuziazmning ikki 
tipi borligini aniqlab beradi. Zotan, birovlar uchun u aqlsizlik 
borasidagi jo ‘shqinlik bo‘lsa, boshqa birovlar uchun chinakam 
haqiqatga erishish uchun qilingan oqilona intilish ekanligini 
ta ’kidlaydi. — «Oqibatda, bunday odamlar, nafaqat qirol yoki 
sudxo‘r, balki o‘z ishining ustasi va faol kishi sifatida gapiradi- 
lar va harakat qiladilar».1