O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol
Xorijizm tarafdorlarining ko‘pchiligi IX asrga kelib, ummaviy va abbosiy
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Xorijizm tarafdorlarining ko‘pchiligi IX asrga kelib, ummaviy va abbosiy
xalifalar tom onidan qirib tashlandi. 136 ulug‘langanligi uchun ham ismoilizm erkin fikrlovchi ziyolilar orasida keng tarqaldi. IX asr oxirida ismoilizm tarkibida qarmatlik ta’limoti paydo bo'ldi. Qarmatlikning asosida fuqarolami barcha zulmlardan ozod etuvchi «Yashirm imom» g‘oyasi yotar edi. Ular islom dini va shariati qonunlari, qoidalarini bajarishni istamadilar. Fuqaro- larning tengligi va ijtimoiy adolat g‘oyalarini har tomonlama qo‘llab-quwatladi lar1. Shiizm tarkibida VII—IX asrlarda shakllangan: xorijizm, is moilizm, qarmatlik ta’limotlarida shubhasiz islomgacha bo‘lgan zardushtiylik, moniylik, mazdakizm ta’limotlarining ham ta’siri bor edi. Bu ta’limotlarda zulm va tengsizlikka qarshi kurash, umuminsoniy axloq, ijtimoiy adolat normalari va prinsiplariga asoslangan farovon turmush to‘g‘risidagi fikr-mulohazalarda umu- miylik, o‘xshashlik ham mavjud edi. M a’lumki, sunniylik VIII asrning ikkinchi yarmida Arabis- tonda vujudga kelgan edi. VIII asrga kelib arab xalifaligi Sharq- dagi kuchli rivojlangan imperiyaga aylanishi bilan sunniylikka e’tiqod qiluvchi kishilar soni uzluksiz ortib bordi. Sunniylikning g'oyaviy ta ’sir doirasini kengayib borishi bilan uning tarkibida to‘rtta asosiy maktab (mazhab): hanafi’ya, hanbali’ya, shofi’ya, maliki’ya vujudga keldi. 0 ‘sha to ‘rt asosiy maktab namoyandalari orasida sunniylikning g‘oyaviy-nazariy asoslari hisoblangan Qur’oni Karim qoidalari, Hadisu Sharif talablarini amaliyotga tatbiq etish borasida erkin fikrlash masalalari yuzasidan bahs va munozaralai avj olib ketdi. Chunonehi, ibn-Hanbal asos solgan hanbali’ya maktabi tarafdorlari Qur’oni Karim qoidalari, Hadisi Sharif talablari, shariat norirtalarini har bir musulmon bandasi so'zsiz bajarishi zarur. Ushbu masalalar yuzasidan erkin fikr yuritishni qoraladilar. Malik ibn-Onas Abu-Abdulloh (721—795-y.) asos solgan maliki’ya maktabining tinglovchilari Qur’onh Karim qoidalari, Hadisi Sharif talablarini ratsionalistik asosda, ya’ni aql im- Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|