O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol
Abu Rayhon Beruniy. Tanlangan asarlar. 1-tom, Toshkent, 1968, 150-bet
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Abu Rayhon Beruniy. Tanlangan asarlar. 1-tom, Toshkent, 1968, 150-bet.
2 O'sha asar, 150-bet. 3 Q ‘sha asar, 2-tom . 101—102-betlar. 160 Yolg‘onchilikning o‘sib borishi bilan inson umri zavol topadi. 0 ‘z navbatida, yolg‘onchilikning ortib borishi bilan yaxshilik kamaya boradi. Yaxshilikning kamayib borishi nafaqat kishilar umrini qisqartiradi, balki ular orasida turli mojarolar keltirib chiqaradi. Beruniy yolg‘onchilikni turli guruhlarga ajratadi. Chunonchi, ba’zi birovlar bilmasdan yolg‘on xabar berishsa, ayrimlar o‘zlarining so‘zlarining yolg‘onligini bila turib noto‘g‘ri ma’lumot beradilar. Yana allakimlar birovlarga yaxshi ko‘rinish, o‘z mar- tabasini oshirish, xushomad qilib boylik orttirish, kimlargadir o‘zini yaqin qilib ko‘rsatish, o‘zini turli jinoyatlardan qutqa- rish, kishilar o‘rtasida nizo chiqarish uchun yolg‘on gapiradilar. Shuningdek, ayrim kishilar tarafkashlik, o‘zi yoqtirmagan ki- shi, toifa yoki guruhni ataylab yomonlaydilar, o'zlarining ham- tovoqlarini maqtab so‘zlaydilar. Abu Rayhon Beruniy axloqsiz, odobsiz kishilarni qayta tar- biyalash mumkin, deb hisoblaydi. Buning uchun o‘sha axloqsiz, odobsiz kishilarni, birinchi navbatda, nafsoniy hirs-havaslardan tozalamoq, ularga odob-axloq normalarini o‘rgatmoq lozim. Boshqacha aytganimizda, Beruniyning fikriga asosan, axloqsiz, odobsiz kishilar jamiyatdagi yaxshi odamlarga ergashsalar qayta tarbiya topadilar. Abu Rayhon Beruniyning fikriga ko‘ra, inson o‘z mehnati bilan ulug‘dir. Mehnat yordamida inson o‘z badanini turli illat- lardan, xususan, dangasalikdan, yalqovlikdan, ishyoqmaslikdan qutqaradi. Inson mehnatsiz shon-shavkatga, hech qanday mar- tabaga erisha olmasligini qayta-qayta ta’kidlaydi. Yuqori martabaga mehnatsiz, osongina erishgan kishi farog‘at va rohat soyasida yashaydi, yaxshi kiyinadi, ammo ulug‘lik libosidan mahrum, yalang‘och bo‘ladi. Beruniy o‘zining «Mineralogiya» asarida inson mehnatini og‘ir jismoniy va yengil mehnat turlariga bo‘ladi. U binokor, ko‘mir qazuvchi, hunarmand, ilm ahli mehnatini og‘ir mehnat, deb ataydi. Og‘ir jismoniy mehnat qiluvchi, xususan, yer ostidagi konlarda ishlovchi, yer ostida gavhar qidiruvchilar mehnatini jamiyat qadrlashi, ularga ma’lum imtiyozlar berishi lozim. Ay niqsa, yerga ishlov berib, hammani yedirib-ichirib turgan deh- 161 qonlarga alohida mehribonlik ko‘rsatishi lozim, deb ta’kidlaydi. Ilm ahli mehnatini ta’riflab, ilm olish o‘ta mashaqqatli, lekin jamiyat uchun eng kerakli mehnatdir, jamiyat olimlar mehnatini hamisha hurmat qilishi, qadrlashi zarur, deb hisoblaydi. Abu Rayhon Beruniyning e’tirof etishicha, insonning qadr- qimmati, jamiyatdagi o ‘rni mehnati bilan baholanmog‘i darkor. Mehnat har bir kishining kundalik ehtiyojiga aylanmog‘i lo zim. Har bir kishi o‘z xohish-istagi bilan mehnat qilmog‘i kerak. Odamlarni majburiy mehnat qildirish yo‘li bilan jamiyat hech qachon yuksaklikka ko‘tarila olmaydi. Kishilar xohish- istaklariga qarshi bo‘lib, ularni majburan zo‘rlab ishlatishga Beruniy o‘rta asr sharoitidayoq qarshi chiqqan edi1. Mehnat - kash kishiga jabr-sitam o‘tkazuvchi ishboshilarni bo'rilarga, kalxatlarga o'xshatgan edi. Abu Rayhon Beruniyning fikriga muvofiq, kishilarning madaniy saviyasi ortib borishi bilan jamiyat hayotining madaniy- lashish darajasi ortib boradi. Insonning madaniy saviyasi qancha baland bo‘lsa uning shodlik, xursandchilikka, musiqaga bo‘lgan ehtiyoji ortib boraveradi. «Madaniylashgan kishilar ichidan nozik (tabiatli) odamlar ko‘ngil ochar (shodlik bag‘ishlaydigan)joylarga borib turishni odat qildilar; bunday joylarga faqat nozik (tabi atli) kishilar emas, balki boshqa, musiqaga yanada kuchliroq tashna bo‘lganlar ham ohang tinglash uchun boradilar... Ohanglar esa ruhga (qalbga) tartibga tushirilgan, shaklga kiritilgan bo‘lgandagina kuchli ta ’sir qiladi: Chunki ruh (qalb) tartibga kirgan narsani tezroq qabul qiladi...»2 Beruniy tushuntirishicha, inson boshqa maxluqotlardan olamda sodir bo‘layotgan hodisa,voqealar sababini bila olish bilan ajralib turadi. Olamda bo‘layotgan o‘zgarishlar sababini inson o‘zining sezgilari yordamida bilib oladi. Inson miyasida hosil bo‘lgan bilimlar tashqi olamning ifodasidir. Ushbu ma’lumotlar sezgi organlarining bajargan ishi tufayli sodir bo‘ladi. Agar sezgi organlari bo‘lmaganda olamning manzarasi haqida tasawurga ega Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|