O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Inson axloqiy qiyofasining o ‘nta yirik mezonlari Najmiddin Kubroning «Tari-
qatlar risolasi» («Risolatut-turuq») va « 0 ‘nta usul» («Ап-usul al-ashara») nomli
asarlarida bayon etilgan.
2 Najmiddin Kubro. Fuqarolar haqida risola. Tafakkur, 1995, 
№ 3—4, 
67—69-
betlar.
7 4

---

bilan ham o‘lchanadi. 0 ‘zini o‘zi tarbiyalay olgan va turli shah- 
vatlardan o‘zini tiya olgan kishi eng qudratli insondir.
Najmiddin Kubroning yuqorida biz eslatib o‘tgan fikr-mulo- 
hazalari XIII asr musulmon falsafasi, xususan, inson to‘g‘risidagi 
falsafiy fikrlar taraqqiyotiga sezilarli ta’sir o'tkazdi. Bunday ho- 
latni XIII asr boshlarida faoliyat ko‘rsatgan Aziziddin Nasafiy 
ijodida ham yaqqol ko'rishimiz mumkin.
Aziziddin Nasafiyning to‘g‘ilgan va vafot etgan yillari ma’lum 
emas. Dastlabki savodini Nasafda (hozirgi Qarshi shahrida) 
chiqargan. Buxoro madrasalaridan birida tahsil ko‘rgan. Uning 
ustozi Sa’diddin Hamaviy Kubroning talantli shogirdlaridan biri 
edi. Aziziddin Nasafiyning inson to‘g‘risidagi qarashlari «Kash- 
ful haqoyiq» («Haqiqatlarning ochilishi»), «Zubdatul haqoyiq» 
(«Haqiqatlar qaymog‘i»), «Maqsadi aqso» («Oxirgi maqsad»), 
«Insoni komil» («Barkamol inson»), Manozil assoirin» («Sayr 
etuvchilarning manzillari»), «Usui va furu’» («Asos va shohlar»), 
«Bayon at-tanzil» («Nuzul bayoni»), «Mabda’ va maod» («Chi- 
qish va qaytish joylari») kabi asarlarida bayon etilgan.
Aziziddin Nasafiyning fikriga muvofiq1, olam ikki asosiy 
bo‘lakning: olami g‘ayb (yashirin olam) va olami shuhud 
(ko‘rinadigan olam)ning yig‘indisidan iborat. Bu ikki bo‘lak yaxlit 
bir butun olamni tashkil etadi. Butun olamning o‘zi ulug‘ olam 
(olami kubro) bo‘lsa, insonning o‘zi kichik olamdir (insoni kubro). 
Ulug‘ olamda mavjud bo‘lgan barcha xususiyatlar inson olamida 
o‘z aksini topadi. Ulug‘ olamning turli xususiyatlari, xossalarini 
bilmoq uchun inson olamini har tomonlama anglamoq darkor.
Ulug‘ olamning ham, inson olamining ham asosini yagona 
javohir tashkil etadi. Shuning uchun ulug‘ olamning ham, inson 
olamining ham ibtidosi ko‘zga ko‘rinmas, yashiringan o‘sha javo- 
hirga borib taqaladi. Inson olamida bo‘ladigan har qanday 
o‘zgarishlar dastlabki urug‘da mavjud bo‘ladi. Ulug‘ olam bilan 
kichik olamda (inson olami) bo‘ladigan barcha o‘zgarishlar dast­
labki urug‘ bilan bog‘liq. Kichik olam ham, ulug‘ olam ham o‘sha 
yagona urug'dan tarqalgan va ulug‘ olamda bo‘ladigan o‘zgarishlar 
inson olamida bo‘ladigan o‘zgarishlar bilan bog'liq bo‘ladi.