O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Платон. Сочинения. В трёх томах. Том 3, часть 1. М ., 1971, 515-bet.
49

---

narsaga ehtiyoj sezadi»'. Shuning uchun insonga davlat va ijti- 
moiy aloqadorlikning qandaydir bir shakli zarurdir.
Ijtimoiy turmush har bir kishiga bajarishi zarur konkret 
talablar qo‘ydi. Bunday talablami bajarish uchun insonga m a’lum 
ijtim o iy
fa zilatlar, 
x isla tlar 
lozim
b o 'la d i. 
P la to n n in g
ta ’kidlashicha, insonga kerak b o ‘ladigan o ‘sha fazilatlar, xislatlar 
tug‘ma b o ‘lmaydi, balki ular o ‘qitish, tarbiya qilish yordamida 
hosil qilinadi. Insonning ijtimoiy fazilatlari va xislatlari, uning 
jamiyatdagi o ‘rni haqida fikr yuritgan mutafakkir, m ehnat taqsi- 
moti, odamlarning mehnatga ishtiroki haqida ham bir qator 
fikr-mulohazalarni o‘rtaga tashlaydi. U jamiyat a ’zolarini mehnat- 
dagi ishtirokiga qarab, bir necha toifalarga bo‘ldi. Uning tushun­
tirishicha, har bir toifaning jam iyatda bajarishi lozim bo ‘lgan 
o'ziga xos vazifasi mavjud bo‘lmog‘i darkor. Xuddi shuning uchun 
ham, tengsizlik har qanday davlat tuzumining asosiy tamoyili 
bo iish i lozim ekanligini e ’lon qiladi.
Platon odamlarni uchta katta toifaga bo‘lgan. Birinchi toifada- 
gi kishilarni aqlli kishilar, ikkinchi toifadagilarni his-hayajonga 
beriluvchilar, uchinchi toifaga mansub odamlarni esa dohiylar- 
ga, yo‘lboshchilarga sajda qiluvchilar, deb atagan. Odamlarning 
jonida ana shu uch toifaning qaysi xislatlari ko‘p bo‘lsa, o‘shanga 
qarab shu uch toifaning biriga mansub bo‘ladi, deb tushuntir- 
gan.
Birinchi toifaga mansub kishilar faoliyatida hamisha aql-za- 
kovat ustunlik qiladi. Ular doimo go‘zallik, ezgulik tom on in- 
tilishadL Bunday kishilar faoliyatida tartib-intizom kuchli bo‘lib, 
ular hamisha farovonlikka intiladilar. T o ‘g‘rilik, adolat, insofga 
doim moyil bo‘ladilar. Bundaylami Platon donishmandlar, deb 
hisoblaydi. Olzi barpo etmoqchi b o ‘lgan davlatdan, ular uchun 
rahbarlik lavozimlaridan o ‘rin qidiriladi. M ashhur yunon fayla- 
sufining fikriga ko‘ra, ikkinchi toifaga mansub kishilarda xayrli 
his-tuyg‘ular, ayniqsa, mardlik, jasorat, boshliqlarga bo £ysunish 
kabi xislatlar serob b o ‘ladi. Ana shunday fazilatlar harbiylar, 
davlat xavfsizligini ta ’minlovchi posbonlar uchun, ayniqsa, juda 
zarur, deydi. Uchinchi toifaga mansub kishilarda jismoniy ishga 
moyillik ko‘p bo ‘ladi. Bunday odam lar toifasiga dehqonlar, 
hunarm andlar kiradi. Shu toifaga mansub kishilar davlatning 
moddiy asoslarini yaratishlari lozimligini alohida ta ’kidlaydi.