O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

' Xristian ilohiyotchisi, faylasufi Origen milodning 184-yilida Aleksandriyad**
tug'ilgan. Ilk patristika namoyondasi qadimgi zamon yunon falsafasi, ayniqsa
Platon falsafasini har tomonlama o ‘rgangan. 217-yildan e ’tiboran Aleksandriya'
dagi xristian maktabiga rahbarlik qilgan. 231-yilda Aleksandriya cherkovining qatticj
tanqidiga giriftor bo'lgan va o ‘zining o ‘qituvchilik faoliyatini Falastinda davorr»
ettirgan. Xristianlik g'oyalariga qarshi, degan shubha bilan qamoqqa olingan vs»
254-yilda vafot etgan. Uning diniy, falsafly qarashlari «Bibliya» matni tanqid
etilgan m a’ruzalarida bayon qilingan.
59

---

da, o ‘rta asr xristian falsafasining eng muhim xususiyatlaridan 
biri, inson erki haqidagi muammolarni birinchi o‘ringa olib 
chiqqanligi bilan ajralib turadi. Buni biz xristian sxolastikasini 
ma’lum tizimga solgan Avgustin Blajenniy1 qarashlarida ko‘rishimiz 
mumkin.
Olrta asr xristian falsafasi qadimgi Yunon antropologiyasiga 
xos ratsionalizmni qayta ko‘rib chiqdi. Qadimgi yunon antro- 
pologiyasining butun diqqat-e’tibori, inson axloqi, bilimini 
ulug‘lashga qaratilgan bo‘lsa, o‘rta asr kishisida esa, eng muhim 
insoniy fazilat — e’tiqod, ishonchga asoslangan erk hisoblanadi. 
Ya’ni, o‘rta asr sharoitida insonning aql-idroki o‘miga erki 
e ’zozlandi.
Inson ichki olamini har tomonlama o‘rgangan mashhur 
xristian faylasufi Avgustinning tushuntirishicha, inson yaxshi- 
likni biladi, biroq undagi erk o‘ziga bo‘ysunmaydi, oqibatda u 
qilishi kerak bo‘lmagan narsalarni qiladi. «Men bir narsani 
ma’qullayman, — deb yozgan edi Avgustin, — lekin boshqa- 
sini bajaraman»2. Bunday nomutanosiblikni Avgustin qalbning 
kasalligi, insonning o‘zi-o‘ziga bo‘ysunmaganligining oqibati, deb 
biladi. Xuddi shuning uchun ham, o ‘rta asr dunyoqarashiga 
muvofiq, inson o‘zidagi noma’qulchiliklarni, gunohlami Xu­
doning yordamisiz bartaraf eta olmaydi.
Olrta asrda inson o‘zini koinotning bo‘lagi deb his etmaydi. 
Endi u tabiatdan uzib olingan va butun koinotning ustiga chiqarib 
qo‘yilgan edi. 0 ‘rta asr xristian faylasuflarining tasawurida inson 
koinotdan balandroq turar va butun tabiatning hukmdori bo‘lishi 
lozim edi. Lekin o‘zining nodonligi, gunohlari ko‘payib ketgan- 
ligi tufayli nafaqat tabiatga, hatto o‘ziga ham xo‘jayinlik qila 
olmaydi va to‘la ilohiy karomatga bog‘liq -bo‘lib qoladi. Hatto 
qadimgi zamon in’om etgan barcha jonli mavjudotlardan ustun 
turish maqomi (statusi) ham mustahkam bo‘lmay qoldi. 0 ‘rta