O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol


Jaloliddin Rqptiy. Ichingdagi ichingdadir. Toshkent, 1997, 163-bet



Yüklə 3,66 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə97/318
tarix28.11.2023
ölçüsü3,66 Mb.
#169347
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   318
Inson falsafasi. Choriyev A

1 Jaloliddin Rqptiy. Ichingdagi ichingdadir. Toshkent, 1997, 163-bet.
2 Ziyodov Sh. Al-M oturidiy hayoti va merosi. Toshkent, 2000, 6-bet.
143


M u’taziliylar Q ur’oni K arim ning azaldan mavjudligi 
to‘g‘risidagi flkr-mulohazalami ham rad etdilar, uni Olloh ijodi- 
ning natijasi, deb e’lon qildilar. Inson o'zining faolligi bilan 
Qur’oni Karimda bayon qilingan fikr-mulohazalardan o'zib ketishi 
ham mumkin, degan g‘oyani o‘rtaga tashladilar1. Islom asoschisi 
Muhammad payg‘ambaiga so‘zsiz itoat qilish g'oyasiga ham qarshi 
chiqdilar2.
Shu kabi fikr-mulohazalar musulmon falsafasida hurfikrli- 
lik tendensiyalarining vujudga kelishi va rivojlanishiga turtki 
bo‘ldi. Boshqacha qilib aytganimizda, mu’taziliylik ta ’limoti 
musulmon hurfikrliligining g'oyaviy-nazariy asosi vazifasini 
bajardi.
Ocrta asrlar musulmon falsafasi, odamlarni erkin fikrlashga 
da’vat etganligi bilan qadimgi Eron va Turon falsafasidan farq 
qilar edi. Musulmon falsafasida erkin fikr yuritish g'oyalarini 
rivojlantirishda o‘rta asrning yirik faylasuflaridan biri Mansur 
Hallojning (857-922-y.)3 xizmatlari katta bo'ldi. Insonning erkin 
fikrlashi to ‘g‘risidagi Mansur Halloj qarashlarining shakllanishi- 
da nafaqat neoplatonizm, balki monixeizm, buddizm, hinduizm 
kabi Yevropa va Osiyoda o‘sha kezlari keng tarqalgan diniy- 
falsafiy ta ’limotlarining ta ’siri katta bo‘ldi. Uning ta’limotiga 
muvofiq, mustaqil, erkin fikr yuritish qobiliyatiga ega bo'lgan 
inson komillik, oriflik da’vosini qilishi mumkin. Mustaqil fikr­
lash madaniyatiga ega bo'lgan barkamol inson bo'lishni orzu 
qilgan kishi, Xudo vasliga yetishi uchun bu dunyoning lazzat- 
laridan voz kechib, o‘z borlig'ini unutib, o'zini Xudo ixtiyoriga 
topshirmog'i lozim. Inson sof e’tiqodi, chin yurakdan samimiy 
ishonchi tufayli mustaqil fikr yurita oladigan orifiy kamolotga

Yüklə 3,66 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   318




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin