Odam genetikasi

belgi yoki xususiyat 
deyiladi.
Populyatsiyada agar turli jinsdagi organizmlar erkin va tasodifiy 
ravishda chatisha olsalar bunga 
panmiksiya populyatsiyasi 
deyiladi. 
Lekin odam populyatsiyalarida uning a ’zolari orasida erkin turmush 
qurish b a’zan chegaralanishi mumkin. Masalan, odamlar turmush qu- 
rishda o ‘zlarining b o ‘ylari yoki aqllariga mos turmush o ‘rtoq izlaydi- 
lar va bunday holatga 
assortativlik 
deyiladi.
Populyatsiyaga kirgan a’zolaming soni turlicha b o iish i mum­
kin. Masalan, Toshkent yoki M oskva shaharlarining aholisini alohida 
populyatsiya deyishimiz mumkin. B a’zan populyatsiyada odamlar 
miqdorda oz b o iish i ham mumkin. Masalan, katta populyatsiyalami 
ichida shunday kichik populyatsiyalar uchraydiki ular faqat o ‘zlarini 
ichida nikoh quradilar, urf-odatlari, tillari b o‘yicha ham katta popu- 
lyatsiyadan ajralib turadilar. Bunday kichik alohidalangan popu- 
lyatsiyalarga 
izolyatlar 
deyiladi.
Odam populyatsiyasiga kirgan a ’zolarining orasida belgi va xu­
susiyatlar bo‘yicha o ‘zgaruvchanlikni kuzatishimiz mumkin. Popu­
lyatsiyada barcha belgi va xususiyat b o ‘yicha aynan o ‘xshash b o ig a n
ikkita odamni topa olmaymiz. Ya’ni bir populyatsiyaga kirsa ham har 
bir odam o ‘ziga xos belgi va xususiyatlar yigindisidan iborat. Odam- 
dagi belgi va xususiyatlami ikki turga boiishim iz mumkin. Bulaming 
birinchisi 
sifat belgilari. 
Odamdagi sifat belgilari ikkita muqobil sifat 
ko ‘rinishidan iborat b o iad i. Masalan, sochning qoraligi - sochning 
sariqligi, sepkilning b o iish i - sepkilning boim asligi, tana rangining
119

---

qora b o ‘lishi - tana rangining oq b o iish i va hokazo. Odam k o ‘zining 
rangi, sochning k o ‘rinishi, qon guruhi, tana rangi, k o ‘zning kattali­
gi va hokazo. Odamning turli populyatsiyalarida sifat belgilarini 
uchrashi chastotasi turlicha b o ia d i. Masalan, o ‘zbek millatiga xos 
populyatsiyalarida q o ‘y k o ‘zli, qora sochli va tanasi bug‘doy rangli 
odamlar ko ‘proq uchrasa, rus millatiga xos populyatsiyalarda havo 
rang k o‘zli, sariq sochli va tanasi oq rangli odamlar ko‘proq uchraydi.
Odamlardagi ikkinchi tur belgi va xususiyatlarga miqdoriy belgi 
va xususiyatlar deyiladi. Odamdagi ko‘pgina morfologik va xulq- 
atvor belgi-xususiyatlar miqdoriy ko‘rinishga ega b o ia d i. Jumladan 
odamning morfologik belgilari sifatida vazni, bo‘yining balandligi, tana 
rangining namoyon b o iish darajasi, xulq-atvor xususiyatlari sifatida in- 
tellekt koeffitsienti, temperamenti, qo‘zg‘aluvchanligi va hokazolami 
olishimiz mumkin. M iqdoriy belgi va xususiyatlaming o ‘ziga xos 
tomonlari shundan iboratki, ulam i sifat belgi va xususiyatlari singari 
ikkita yoki uchta bir-biridan keskin farq qiluvchi sifat ko‘rinishlariga 
ajratib b o im ay d i. M iqdoriy belgi va xususiyatlar bir qancha o ‘sib 
yoki kamayib boruvchi ko ‘rsatkichlardan iborat b o ia d i.