Odam va uning salomatligi 8 B. Aminov, T. Tilavov, O. Mavlonov
- §. Uyqu va uning ahamiyati
Yüklə 3,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uyqu xillari.
|
45- §. Uyqu va uning ahamiyati
Uyquning fiziologik tabiati. Uyqu bosh miya katta yarimsharlari po‘stloq qismidagi nerv markazlarining tormozlanishi natijasida hosil bo‘ladigan fiziologik holatdir. Uyqu vaqtida analizatorlarning faoliyati pasayadi yoki butunlay yo‘qoladi, ya’ni ko‘rish, eshitish, hid va ta’m bilish, harakatlanish, terining issiq-sovuqni, siypalashni, kuchsiz og‘riqni sezish xususiyatlari deyarli yo‘qoladi. Uxlagan odamda oliy nerv faoliyatiga xos bo‘lgan fikrlash, ong, tashqi muhitdagi voqealarni, o‘zgarishlarni sezish, ular to‘g‘risida xulosa qilish qobiliyati deyarli yo‘qoladi. Shartli reflekslar hosil bo‘lmaydi. Shuni ta’kidlash lozimki, uyqu vaqtida markaziy nerv sistemasi- ning quyi qismlari, ya’ni orqa miya, uzunchoq, o‘rta, oraliq miya- dagi markazlarning ish faoliyati butunlay yo‘qolmaydi. Ma’lum darajada pasayadi, chunki bu markazlar odamning hayotini ta’minlaydigan organlar (yurak-qon tomir, nafas olish tizimi, buyrak, endokrin sistemasi kabilar) ishini boshqaradi. Shuning uchun uyqu vaqtida bu organlarning ishi pasayadi, xolos. 124 Uyqu xillari. Odamda uyquning quyidagi turlari bo‘lishi mumkin: tabiiy fiziologik uyqu, giðnotik, narkotik uyqu va uyqu kasalliklari. Òabiiy fiziologik uyqu har kungi tundagi normal uyqudir. Odam organizmining tabiiy fiziologik uyquga ehtiyoji yoshga qarab turlicha bo‘ladi. Chaqaloqlarda bir kecha-kunduzda 21—22 soat, 1 yoshli bolada 16—17 soat, 6—7 yoshda 12—13 soat, 13—14 yoshda 9,5— 10 soat, kattalarda — 8 soat. Giðnotik uyqu boshqa odam yoki giðnozchining har xil so‘zlari va harakatlari ta’sirida yuzaga keladi. Bunda giðnozlangan odamning bosh miya yarimsharlarining po‘stloq qismidagi nerv markazlari- ning hammasi emas, balki ma’lum qismi tormozlanadi. Giðnozlash usuli ba’zi ruhiy kasalliklarni davolashda qo‘llaniladi. Narkotik uyqu har xil kimyoviy dori moddalari ta’sirida bosh miya nerv hujayralarida tormozlanish holati yuzaga kelishi bilan xarakterlanadi. Uyqu kasalliklariga oyparast (lunatik), letargiya uyqusi va uyqusizlik kiradi. Oyparast kasalligida odam tungi uyqu vaqtida kechasi o‘rnidan turib uydagi buyumlarni yig‘ishtiradi, o‘rnini o‘zgartiradi, derazani ochadi, hovliga chiqadi, ba’zilari esa devorga chiqadi, hatto ko‘chaga chiqib ketib, yana qaytib kelib o‘rniga yotadi va uyquni davom ettiradi. Ertasi kuni hech narsani eslay olmaydi. Letargiya uyqusi — bu kasallik holati bo‘lib, odamda to‘sat- dan yuzaga keladi. Odam chuqur uyquga ketadi. Uning nafas olishi va yurak urishi sekinlashib, hatto sezilmaydigan darajada bo‘ladi. Yüklə 3,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|