Oila pedagogikasi
Yüklə 48 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
«Ijtimoiy
fikri> 2,2 31,6 29,0 28,8 4,1 «Oila» 0,7 15,6 33,2 42,4 8,1 Ко‘rib turganimizdek, reproduktiv madaniyat oshgani sari real va ideal dasturlarda ham muayyan o‘zgarishlar sodir bo‘lmoqda. Muhimi — yurtdoshlarimiz bugungi kunga kelib, 321 oilada farzandning borligi uning mustahkamligi omili ekanligini chuqur anglagan holda, sog‘lom onadan tug'ilgan sog‘lom bola uning baxt-saodati ekanligini to‘la anglaydilar. Shu bois ham olib borilayotgan taig‘ibot-tashviqot ishlari, xotin-qizlaming ijtimoiy hayotdagi faollashib borayotgan o‘mi ulaming reproduktiv xulqlariga o‘z ta’sirini ko‘rsat- moqda. Oilaviy munosabatlaming eng ta’sirli, jozibali va muhim bo‘lagi — bu ona-bola munosabatlaridir. Ulaming muhimligi shundaki, ayni dastlabki muloqot va mehrli munosabatlar bolaning keyingi psixik va aqliy taraqqiyotini hamda onaning xulq-atvorini shakllantiradi. Bola tug‘ilishining dastlabki onlarida ona va bola o‘zaro hissan va psixologik jihatdan bog‘langan bo'lib, ikkalasi bir tan, bir vujud hisoblanadi. Shu bois ulaming munosabatlarida simbiotiklik (bir xillik, qo‘shilib ketganlik, yaxlitlik) bo‘ladi. Bola ulg‘ayib, katta bo‘lgani sari ular o‘rtasidagi masofa, psixologik distansiya ortib boraveradi, simbioz munosabatlar aqliy-kognitiv munosabatlar shaklidagi psixologik aloqalarga aylanib ketaveradi. Chaqaloqning jismoniy o'sishi va rivojlanishi tabiiyki, onaning g‘amxo‘rligiga bevosita bog'liq. Shunisi muhimki, bola uchun har qanday g‘amxo‘r va mehribon inson unga ona o‘mini bosishi mumkin (buvisi, otasi, enagasi). Lekin kimningdir doimiy g‘amxo‘rligi, ya’ni, mehribon insonning — «obyekt»ning doimiyligi bola rivojlanishi uchun o‘ta muhim hisoblanadi. Bola bir yoshga to‘lguncha bo‘lgan davri no verbal muloqot davri hisoblanib, undagi barcha o‘zgarishlar onasi yoki yaqinlari bilan bo'ladigan emotsional, bevosita munosabatlaming natijasi bo‘ladi va bora-bora muomalaga til 322 va tovushlar bilan bog‘liq belgilar kirib kela boshlaydi. Onaning barcha say’i-harakatlari bu davrda bola psixik rivojlanishining muvaffaqiyatini belgilaydi. Agar ota va ona tomonidan ko‘rsatilayotgan g‘amxo‘rlik doimiy va samimiylik kasb etsa, bu E. Erikson ta’biri bilan aytganda, «mutloq ishonch» (базальное доверие^а asos bo‘ladi. Ya’ni, haqiqiy, g‘amxo‘r ona bolasining ayni payt- dagi barcha ehtiyojlarini qalban his etib, o‘sha zahoti qon- dirishga harakat qiladi, masalan, chanqasa suv, och qolsa — ko‘krak suti, peshob qistaganda, to ‘sish kabi ishlami o‘z vaqtida bajarib boradi. Onaning bola ehtiyojlarini shu kabi aniq bilib, o‘z vaqtida mehr ko'rsatishi ba’zan intuitiv tarzda kechsa, ba’zan ona o‘zini bola bilan identifikatsiya qiladi, ya’ni, o‘zini uning o‘miga qo‘yish orqali, uning talab-istak- larini sezganday bo‘ladi, «vujudi bilan his etadi». Bunday his qilishlar odatda, ona tomonidan aniq anglanmaydi, lekin, tabiiiyki, onaning kechinmalari va sezishlari to‘g‘ri chiqadi. Lekin ba’zan pediatr yoki boshqa mutaxassis bilan bolaning holati haqida fikrlashganda ayrim hollarda o‘zining intuitiv qarorlari to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligini anglab qoladi. Tan-vujud bilan ona va bolaning yaxlitligi o‘ziga xos hissiyot boiib, u ko‘pincha «xolding» (inglizcha «tutish», «ushlash» so‘zidan olingan) tajribasidan kelib chiqadi. Ya’ni, ona o‘z bolasini qo‘lida ushlab, badani badaniga tekkanda his qiladigan kechinmalari orqali boladagi o‘zgarishlami tuyadi, his qiladi. Vinnikott degan olimning fikricha, «xolding» tajribasi yaxshi bo‘lmagan onalaming shaxsiy muammolari ko‘p bo‘lib, ular bolani qoiida ushlaganda ham deyarli hech nimani his etmaydilar. Ana shunday chaqaloqlarda keyin- chalik ixtiyoriy psixik fiinksiyalar rivojida muayyan muam- 323 molar bo'lishi mumkin, masalan, ixtiyoriy ravishda diqqatni bir narsaga to‘plash, ixtiyor holda u yoki bu narsani eslab qolish, gapirish, mantiqiy fikrlash va shunga o‘xshash. Gapirish, nutq faoliyati bilan bog‘liq psixik funksiyalar ko‘pincha Yüklə 48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|