Оила психологияси

Yoshlarda jinsiy xulq va tanosil kasalliklari
Jinsiy aloqa orqali yuquvchi kasalliklarning bolalar va o’smirlar o’rtasida yil sayin o’sib 
borishi ularning ijtimoiypsixologik holatlari qay ahvolda ekanligidan dalolat beradi 
desak xato qilmagan bo’lamiz. Respublikamizda hozirgi vaqtda aholining 40%idan 
ko’pini 17 yoshgacha bo’lgan bolalar tashkil etadi. Bu esa o’z vaqtida tanosil 
kasalliklari tarqalishining oldini olish borasida yangidan yangi yo’l-yo’riqlar izlab 
topishni talab qiladi. Shulardan asosiysi, yoshlar orasida jinsiy xulq tarbiyasini yo’lga 
qo’yish hisoblanadi. Bu esa barchaning ishi bo’lib, hozirda bu ishda bir qancha 
kamchiliklar mavjud. Yoshlar orasida axloq normalarining talqini, avloddan avlodga 
o’tib kelayotgan milliy tarbiyamiz talablarining e’tibordan chetda qolayotganligi, ularga 
amal qilmaslik, ota-onalar orasidagi munosabatlar, oiladagi muhit, turli tashqi ta’sirlar, 
tabiiyki, bolalar va yoshlar orasida tanosil kasalliklarining o’sishiga sabab bo’ladi. 
Oxirgi paytlarda bolalar va o’smirlar orasida jinsiy aloqalar yo’li bilan tarqalgan 
kasalliklar holatini ko’rib chiqsak, juda achinarli holning guvohi bo’lamiz. Agar 1994-
yilda 14 yoshli bolalar ichida 15 ta zaxm kasali qayd qilingan bo’lsa, 1995-yil 20 ta, 
1996-yil 40 ta va 1997-yilda esa bu ko’rsatkich 61 taga yetgan. 61 tadan 37 tasi 14 
yoshgacha bo’lgan qizlarda qayd qilingan bo’lsa, shulardan 72,5% ini qizlar tashkil 
etishi yanada achinarli holdir. 1998-yilda 18—20 yoshlilar orasida zaxmning 
tarqalganligini ko’rsak, bunda yana «yoqa ushlashga» majbur bo’lamiz. Bu guruh 
yoshlarning 62,7% i ayol-qizlar ekanligi jinsiy tarbiyaning oilada, jamoatchilik orasida 
qanchalik oqsayotganligidan dalolat beradi.Shunday qilib, 1998-yilda zaxm bilan 
kasallanganlar orasida 14 yoshgacha bo’lganlar 0,5% ni, 15—17 yoshlilar 1,7% ni va 
18—20 yoshlilar esa 77% ni tashkil qiladi. Agar zaxm kasalligini qishloq aholisi orasida 
tarqalganligini ko’rsak, boshqacha ko’rsatkichlarning guvohi bo’lamiz. Masalan, zaxm 
14 yoshgacha bo’lganlarda barcha kasalliklarning 0,7% ini, 15—17 yoshlarning 1,5%ini 
va 18—20 yoshlilarning 6,5%ini tashkil qiladi. Agar shularni jinsiy tomondan ko’rib 
chiqsak, 14 yoshgacha bo’lgan yoshlarda zaxmning 65,5%ini qizlarda ko’ramiz. 15—17 
yoshlilar orasida 62,2% ini va 18—20 yoshlilar ichida esa 57,7% ni qizlar tashkil qiladi. 
Zaxmni uch guruh bolalar va yoshlar o’rtasida tarqalganlik holatini kuzatsak, shu narsa 
ko’rinib turibdiki, asosan jinsiy moyillikning erta uyg’onishi va fohishabozlikning avj 
olishi omil vazifasini o’tasa, asosiy sabab bu kasalliklar va ularning oldini olish 
haqidagi elementar tasavvurlarning yoshlarda yo’qligidir.So’zakni bolalar va yoshlar 
o’rtasida tarqalish darajasini kuzatsak, yuqorida aytib o’tilgan fikrlar o’z tasdig’ini 

---

115 
topadi. So’zak 1998-yili har 100 ming aholiga nisbatan biroz o’sdi (1997-yilda 26,7%) 
va 27,5% ni tashkil qildi. So’zak umumiy kasallanganlar orasida 14 yoshgacha bo’lgan 
bolalarda 1,1% ni, 15—17 yoshlilar orasida 4,9% ni va 19—20 yoshlilarning 10,4% ini 
tashkil qiladi. 14 yoshlilar orasidagi kasallanganlarning 84,7% ini, 15—17 yoshlilarning 
50,5% ini va 18—20 yoshlilarning 48,4% ini qizlar tashkil qilgan. Bunda shuni qayd 
etish lozimki, ayollarda so’zak diagnostikasi biroz qiyin, ya’ni ularda ko’pincha 
yashirin, surunkali so’zaklar uchraydi. Qishloq aholisi orasida so’zak 1998-yilda barcha 
venerik kasalliklarning 33,8%ini tashkil qilgan bo’lib, 14 yoshgacha bo’lgan bolalar 
orasida 0,9%ni, 15—17 yoshlilarda 1,3% ni va 18—20 yoshlilar orasida 8,3% ni tashkil 
qilgan. 14 yoshgacha bo’lgan bolalarning 81,8% ini qizlar tashkil qilgan. 15—17 yoshli 
bolalar ichida so’zak o’g’il bolalarda ko’proq qayd etilgan, ya’ni 66,6%ni tashkil 
qilgan. 18—20 yoshli o’g’il bolalar orasida ham so’zak ko’p aniqlangan, ya’ni 57,6% ni 
tashkil qilgan. Bu holat qishloq aholisi orasida so’zakning qizlar orasida kam 
aniqlanishi asosan u yerlarda jinsiy xulqning, qiz va o’g’il bolalarning o’zaro yaqin 
munosabatlarining cheklanganliligi dan, kattalar tomonidan qattiq nazorat ostida 
ekanligi bilan belgilanadi. Shu yoshdagilar orasida jinsiy yo’l bilan yuquvchi kasalliklar 
haqidagi bilimlari ko’rib chiqilganda, qiziq natijalar olindi. Tanosil kasalliklari haqidagi 
bilimlarni sinash shuni ko’rsatdiki, har xil kasallik haqida o’quvchilar turlicha bilimga 
ega ekanlar. Eng yaxshi bilim shahar va qishloq yoshlari orasida odamlar immunitet 
tanqisligi sindromi (OITS) to’g’risidagi bilimlar ekanligi aniqlandi. Zaxm va so’zak 
haqida maktab o’quvchilari o’rtasida bilimlar past darajada bo’lib, shahar bolalari 
orasida qishloqdagi yoshlarnikidan ham pastligi isbot etildi. Bu esa shaharda maktab 
yoshlari orasida shu narsalar haqida axborotlar olish past darajada ekanligidan dalolat 
beradi. Nikohgacha jinsiy hayot tajribasiga ega bo’lish-bo’lmasligi haqida o’ziga xos 
natijalar olingan. YuNESKO loyihasi asosida qo’llanma mualliflari tomonidan maxsus 
o’tkazilgan ilmiy tadqiqot natijalariga ko’ra qishloq maktablaridagi 9-sinf qizlaridan 
30%ga yaqini nikohgacha jinsiy hayot tajribasiga ega bo’lishlikka qarshi emasligini 
bildirgan. Shaharda bu ko’rsatkich 38%ni tashkil etgan. Shu raqamlardan kelib chiqqan 
holda, mazkur yoshda jinsiy hayotni rad etmagan va shu bilan birga jinsiy yo’l bilan 
yuqadigan kasalliklar va ularning oldini olish vositalari haqida bilimlarning o’ta 
sayozligi mazkur muammoni bugungi kunda nafaqat o’zga davlatlar, balki 
O’zbekistonda ham nihoyatda dolzarbligini ko’rsatadi.Shu sababli ham ta’lim va 
tibbiyot xodimlari yoshlar orasida zarur bo’lgan bilimlarni berib borishlari va 
tushuntirish ishlarini keng tarmoqda olib borishlari hozirgi kunda ular oldida turgan eng 
muhim vazifalardan biridir. Bundan tashqari bolalarni shu tariqa bilimlarini oshirishda 
har xil jamiyatlar, jamoat turkumlari keng miqyosda tushuntirish ishlarini olib borishlari 
kerak. Shunday qilinganda bu kasalliklar soni kamaytirilib, inson salomatligiga putur 
yetkazishning oldini olgan bo’lar edik.