O‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlash

 
 
 

---

58 
VI-bob. QIYOSLASH SIFATINI VA QIYOSLASH ISHLARINI 
UNUMDORLIGINI OSHIRISH. QIYOSLASH VA KALIBRLASHNING
UMUMIY MASALALARI. 
 
 
11 §.
QIYOSLASH LABORATORIYALARI VA ULARGA 
QO‘YILADIGAN TALABLAR 
Qiyoslash laboratoriyalari alohida binolarda yoki umumiy binolarning 
izolyasiyalangan xonalarida joylashishi kerak. Majburiy shartlar titrash va 
tebranishlar, elekt va radio xalaqitlar, shovqinlarning bo‘lmasligi hisoblanadi. 
SHuning uchun ham laboratoriya binolari temirchilik-presslash, shtamplash va 
prokat sexlari hamda tarnsport magistrallaridan ajralib turishiga e’tibor beriladi. 
SHu maqsadda ko‘p hollarda qiyoslash laboratoriyalarining xonalarini birinchi 
qavatda joylashishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
Ishlab chiqarish xonalarining maydoni sanitariya me’yorlariga mos ravishda 1 
ishchi uchun 10—12 m
2
maydon zarurligidan kelib chiqib amalga oshiriladi. 
Xodim bir vaqtda 2-3 ta qurilmaga xizmat ko‘rsatmaaydigan hollarda 
maydonni hisoblash bitta qurilma uchun 4,5—6 m
2
maydon zarurligidan 
kelib chiqadi. Xonalarning balandligi 3 m dan kam bo‘lmasligi lozim. 
SHuningdek maydonni hisoblash vaqtida yordamchi va xo‘jalik jihozlarini 
joylashtirish uchun qo‘shimcha maydon ajratilishi ham nazarda tutiladi. 
Laboratoriya xonalari yorug‘ bo‘lishi kerak, biroq quyosh nurlarining 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri tushishidan saqlanish lozim. SHuning uchun derazalari 
shimol tomonga qaragan xonalarni tanlash maqsadga muvofiqroq. Agar oxirgi 
shartni bajarish imkoni bo‘lmasa, deraza pardalari o‘rnatilishi lozim. Sun’iy 
yoritilganlik tarqaluvchanlikka asoslangan bo‘lishi kerak. Ish joyidagi 
yoritilganlik darajasi cho‘g‘lanma lampalardan foydalanilganda 150 lk dan va 
lyuminessent lampalardan foydalanganda 300 lk dan kam bo‘lmasligi 
kerak.Optik hisoblash qurilmalari bilan ishlayotganda qorong‘ilashtiruvchi 
(to‘siqli) qurilmalardan foydalanish zarur. Xona devorlari ¾ balandlik 
nisbatida matovoy rangdagi moyli bo‘yoqlar bilan bo‘yaladi. Devorning 
qolgan qismi va shift oq bo‘yoq bilan bo‘yaladi. 
Asosiy talab laboratoriyadagi temperatura rejimiga qo‘yiladi. Barcha o‘lchash 
vositalari qoida bo‘yicha normal harorat – 20 °S da qiyoslanishi lozim. Ushbu 
harorat laboratoriyada ushlab turilishi va uning og‘ishlari qiyoslash usullari va 
vositalariga qo‘yilgan talablarga mos kelishi kerak. Havoning nisbiy namligi 
50—80 
% 
oralig‘ida bo‘lishi lozim. Ba’zi asboblar (masalan, 
fotogalvanometrik kuchaytirgich) konveksion oqimlarga juda sezgir. Ularni 
issiq va sovuq manbalar (deraza, pechlar, markaziy isitish batareyalari) dan 
uzoqroq saqlash lozim. Haroratni doimiy ushlab turilishida yoritish 
chiroqlarining to‘g‘ri joylashtirilishi, deraza, eshik va polning issiqlikdan 
izolyasiyalanishi muhim rol o‘ynaydi. O‘lchashlarni aniq bo‘lishi uchun 
xonada kuchli quvvatli to‘g‘rilagich, stabilizatorlar o‘rnatilmaydi, chunki ular 
ko‘p xalaqitlar (shoqinlar) hosil qiladi. Havo harorati, namligi va tozaligini 

---

59 
ushlab turishning eng samarali usuli konditsionerlardan foydalanish 
hisoblanadi. 
Elektr o‘lchash asboblarini qiyoslash xonalarida chang, zararli bug‘ va gazlar 
bo‘lishi kerak emas. SHuning uchun bunday xonalar elektrolit sexlari, fizik-
kimyoviy 
laboratoriyalardan 
izolyasiyalanadi. 
Akkumulyatorlar 
“elektr 
moslamalarini o‘rnatish qoidalari” ga mos ravishda jihozlangan alohida xonada 
joylashtirilishi zarur. Ishlab chiqarish xonalarida akkumulyatorlarni o‘rnatish 
lozim bo‘lganda ular tortuvchi (ventilyasiyali) shkaflarda o‘rnatiladi. Qiyoslash 
laboratoriyasi xonalari orqali bug‘-gaz o‘tkazish va fanovыe quvurlarini 
o‘tkazishga ruxsat berilmaydi. 
YUqorida aytib o‘tilganidek titrash va tebranishning yo‘qligi muhim 
hisoblanadi. Titrash bilan kurashishning eng masarali usuli bu qiyoslash 
laboratoriyasini maxsus fundamentli binoga joylashtirish hisoblanadi. Bundan 
tashqari, titrash va tebranishga sezgirligi yuqori bo‘lgan asboblarni kapital 
devorlardan ajratilgan kronshteyn, maxsus amortizatorlar va g‘ovak rezinadan 
tayyorlangan tagliklarga o‘rnatish maqsadaga muvofiqdir. Barcha hollarda, 
sezgir element ko‘rsatkichining titrash ta’sirida og‘ishi shkalaning eng kichik 
bo‘limining ¼ qismidan ortmasligini ta’minlash zarur.
Elektr o‘lchash asboblarini qiyoslashdagi spetsifik talab magnit va elektr 
maydon ta’sirlarining bo‘lmasligi hisoblanadi. SHu maqsadga ko‘ra 
laboratoriyadagi barcha asboblar zazemleniega ega bo‘lishi kerak. Kuchli elektr 
magnit maydonlari mavjud bo‘lganda xonalarni ekranlashtirish qo‘llaniladi. 
Engil elektr izolyasiyalovchi sintetik materiallardan tayyorlangan qoplamalardan 
foydalanlmaydi. Bunday qoplamalar ishlatilganda statik zaryadlarni bartaraf 
etuvchi qurilmadan foydalanish nazarda tutiladi. Xonadagi elektr o‘tkazish 
simlari ichki tomondan montaj qilinadi. Ish o‘rinlari uchun 6, 12, 127, 220 V 
kuchlanish manbalari o‘rnatiladi. Elekt jihozlari zanjiri va yoritish zanjairlari 
o‘zaro bir-biridan ajratilgan bo‘lishi kerak. 
Xonalarni tanlash va jihozlarni o‘rnatishda yong‘in xavfsizligi va xavfsizlik 
texnikasiga rioya qilinadi: yo‘laklar kengligi – 1,5 m dan kam emas; 
statsionar qurilmalar atrofidagi erkin soha – 1 m dan kam emas; qurilmalar 
va asboblar o‘rnatilgan stol va devor, deraza, isitish tizimi o‘rtasidagi masofa 
– 0,2 m dan kam emas; bitta ish o‘rnidagi ish stollari o‘rtasidagi masofa – 
0,8 m dan kam emas, ikki ish o‘rni uchun esa – 1,5 m dan kam emas.
O‘lchash transformatorlari va kilovoltmetrlarni qiyoslash uchun alohida xona 
nazarda tutilgan bo‘lishi lozim. Bu xonada maydoni 8 – 10 m
2
, to‘rli himoya 
to‘sig‘iga ega bo‘lgan yuqori voltli maxsus kamera o‘rnatiladi. Barcha 
yuqori voltli qurilmalar yuqori volt bo‘yicha blokirovka va ogohlantirish 
plakatlariga 
ega 
bo‘lishi kerak. Qurilmalarning oldiga rezinadan 
tayyorlangan gilamlar solingan bo‘lishi kerak. Elekt o‘tkazgichlar 
izolyasiyasining qarshiligi belgilangan me’yorlarga mos kelishi zarur va ular 
sistematik tarzda nazorat qilib boriladi.