Oliy matematika, statistika va ekonometrika

 
 
 
 
 
Imtiyozli aktsiyalarga beriladigan dividend kafolatlanadi. Uning miqdori oldindan belgilanadi va korxonaning 
ish natijasiga bog’liq bo’lmaydi. Ammo imtiyozli aktsiyalar oz bo’lganidan kafolatli dividendni hamma ham 
olavermaydi.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan sari dividendning daromaddagi hissasi ortib boradi, chunki aholining tobora 
ko’proq qismi aktsiyadorlarga aylanadi. Aktsiyadan olinadigan nominal daromad (A
nd
) quyidagicha aniqlanadi: 
Aktsiyadan olinadigan real daromadni hisoblash uchun inflyatsiyaning ta’siri inobatga olinadi: 
 
Foyda va dividendni aniqlash 
Foyda – 
bu tadbirkorning pul sarflab tavakkaliga ish qilib, xavf- xatarni 
zimmasiga olgan holda topgan pul daromadidir. Tadbirkorning foydaga ega 
bo’lishi yoki zarar ko’rishi boshlagan ishining natijasiga bog’liq.
F = YaQQ-(IH + IChS + IUT) 
Bu yerda: YaQQ – yalpi qo’shilgan qiymat; IH – ish haqi; IChS – 
ishlab chiqarishga soliq; IUT – import uchun to’lovlar. 
Dividend –
bu foydaning aktsiyadorlarga ulush sifatida tegadigan qismi. 
Dividend aktsiya chiqargan korxonaning rentabel ishlashiga bog’liq. 
Shu sababdan turli firmalarning aktsiyasiga har xil divident beriladi. 
Aktsiyalar oddiy va imtiyozli bo’lishi mumkin. Oddiy aktsiyaga 
tegadigan divident kafolatlanmaydi. Korxona (firma) foyda ko’rsa 
dividend beriladi, zarar ko’rsa dividend to’lanmaydi.
Bu yerda: D – dividend; A
b
– aktsiya qiymati. 
A
rd
 = A
nd
. 
J
p
 
Bu yerda: J
p
– baho indeksi. 

---

88 
Agar qarzga berilgan 1000 so’m uchun bir oydan so’ng 1100 so’m olinsa, qo’shimcha daromad 100 so’mni, foiz 
stavkasi esa – oylik daromadning 10 foizini tashkil etadi. Foizning yalpi miqdori: 
-
nominal foiz stavkasiga; 
-
qarzga berilgan pul miqdoriga; 
-
ssuda berish muddatiga; 
-
inflyatsiya darajasiga bog’liq bo’ladi. 
Muddat qancha katta bo’lsa, tavakkal qilish darajasi shuncha yuqori va kredit beruvchining kapitaldan boshqa 
maqsadlarda foydalanish uchun imkoniyatlari shuncha oz bo’ladi. Shu sababli bunday hollarda ssuda foizining stavkasi 
ham yuqori bo’ladi. 
Nominal foiz stavkasiga inflyatsiya ham kuchli ta’sir etadi. Shu sababli uning real miqdori aniqlanadi: 
F
rs
= F
ns
. 
J
p
Bu yerda: F
rs
– real foiz stavkasi; J
p
– baho indeksi. 
Foizning real stavkasi qarz berish yoki bermaslik masalasini hal qilishga qodir. Kutiladigan daromad real foiz 
stavkasini qoplabgina emas, balki undan oshgan taqdirdagina qarz bersa maqsadga muvofiq bo’ladi.