Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi o‘zbekiston respublikаsi rаqаmli texnologiyalаr vаzirligi o. O. Zaripov, M. O. Atajonov


Yuklamalar tugunlarida umumlashtirilgan turg‘unlik



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/33
tarix13.12.2023
ölçüsü5,01 Kb.
#174817
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   33
64cdee9c20fea REAKTIV QUVVAT. 2-qism.monografiya. (1)

6.3. Yuklamalar tugunlarida umumlashtirilgan turg‘unlik 
Elektr ta’minot tizim yuklamasi har xil turdagi iste’molchilardan 
ibrat, ularning sezilarli qismini asinxron dvigatellar tashkil qiladi. Lekin 
mezonning qabul qilinishi dP/ds>O ko‘pincha qiyinchilikka ega 
ekvivalentli dvigatel parametlarini aniqlash murakkabligi sababli, ularni 
har xil ko‘rinishdagi tugun yuklamasidagi kabi ko‘rsatish mumkin. 
Amaliy chegaraviylar o‘rtasida kompleksli yuklama turg‘unligi 
eng ko‘p tarqalishiga ega bo‘lgan chegaraviy, yuklamalar statik tavsifi 
analizidan: 
Rn = ƒ(U) va Qn=ƒ(U). 
(6.28) 
Bu chegaraviylardan bittasi FIK hosila belgisi hisoblanadi generatorning 
yoki tizimning ekvivalentli FIK, yuklamani ta’minlovchi, kuchlanish 
bilan 
(6.29) 
bu yerda E va U- generatorlarning ekvivalentli FIK mos keladigani, 
tizimni almashtiruvchi va iste’molchilar qisqichlaridagi kuchlanish. 
Masalani yechishda turg‘unlikni aniqlash bu chegaraviy yordamida 
tugo‘n yuklamalari statik tavsifini bilishni talab qilinadi yoki 
iste’molchilarning alohida turlari uchun ularning o‘zgarish qonuniyati.
Yaqinlashtirib (taxminan) baholashda ananaviy tavsiflardan 
foydalanish mumkin iste’molchilar to‘plashi o‘xshashligiga ko‘ra. 6.1-
rasmda yuklama tavsifi keltirilgan, o‘zining to‘plamida asinxron 
dvigatellarni o‘z ichiga oladi. Kuchlanish pasayishi bilan aktiv quvvat 
liniyali pasayadi va nisbatan kam darajada; reaktivli – oldin pasayadi, 
keyinchalik keskin tez ortib bora boshlaydi. Reaktiv quvvatning bunday 


99 
ortib ketishi tarmoqda kuchlanish pasayishi asinxron dvigatellarda 
sirpanishning ortishi bilan bog‘liq. dQ/dU = 
bo‘lganida b nuqta (6.1-
rasm), agar iste’mol o‘zgarmas kuchlanishli shinadan ta’minlangan 
bo‘lsa, asinxron dvigatellar to‘nkarilish momentiga mos keladi.
Tavsiflar o‘zik chiziqli bo‘lagi Q = f(U)asinxron dvigatellarni noturhunli 
ish rejimiga mos keladi.
Shunday qilib, dQ/dU =
sharti, o‘z tizimiga asinxron 
dvigatellarni kiritgan va o‘zgarmas kuchlanishli shinalardan 
ta’minlanadigan yuklama tuginidagi ikkilamchi noturg‘nlik belgisi 
hisoblanadi. Bunday tugin yuklamalar liniya orqali qarshiligi xs (6.6-
rasm) orqali ta’minlaganda dQ/dU =
ikkinchi noturg‘unlik alomati 
yuklama tugunida paydo bo‘ladi. Agar ko‘ndalang tashkil qiluvchilarni 
hisobga olmaganda kuchlanish pasayishni quyidagicha yozish mumkin: 
U = E - 
(6.30) 
bu yerda E – tizim generatorning «ekvivalentli» elektr yurituvchi kuchi 
yuklamalar umumlashtirilgan dvigatel bilan quvvatni o‘lchab 
bo‘ladigan. 
Shu sababli E ga, U ga nisbatan sirpanishni qarab chiqish 
maqsadga muvofiq. (6.30) tenglamani diffirensiallashtirish quyidagini 
beradi: 
(6.31) 
b chegaraviy nuqta uchun (6.1-rasmga qarang) dQ/dE =
bo‘lganida 
(6.31) ifodadan.
 
dE/dU>O – turg‘unlik sohasi; 
dE/dUOxirgi o‘zora nisbat yuklama tugunidagi ikkinchi noturg‘unlik 
mezoni hisoblanadi, asinxron dvigatellar to‘ntarilish nuqtasini 
tavsiflaydi. 
6.6-rasm. Yuklamalar tugunida ta’minot almashuv sxemasi 


100 
6.7-rasm. To‘ntarilish chegaraviy kuchlanish qiymati va turg‘unlik 
mezoni egri chizig‘i 
Turg‘unlik tadqiqotida dE/dU>O, chegaraviy mezon bo‘yicha 
yuklamalar qisqichlarida har xil kuchlanish qiymatlarini o‘rnatib (Un va 
bo‘ndan kam), statik tavsif bo‘yicha yuklama aktiv va reaktiv quvvati va 
tizim FIK ni hisoblab aniqlanadi. Tavsifning minimumli E = ƒ(U) tizimi 
va yuklama kuchlanish FIK ning chegaraviy qiymatini beradi, bu 
holatda asinxron dvigatellar to‘ntarilishi sodir bo‘ladi (6.7-rasm). 
E = Eo bo‘lganida o‘rnatilgan rejim a va b nuqtalarda mumkin, a 
nuqtada hosila dE/dU>O, demak, rejim turg‘un, b nuqtada esa hosila
dE/dUchegaraviy qiymatlari bilan aniqlanadi Echegar va kuchlanish Uchegar S 
nuqtada, buerdadE/dU = O. 
dE/dUetilmasligi sababli, cho‘nki kuchlanishning xohlagan pasayishida barcha 
nuqtalari S FIKning ortishini talab qilmaydi, bu esa muvozanatni 
o‘rnatish uchun E=Eo, bo‘lishi kerak, ko‘rib chiqilayotgan elektr 
ta’minot tizimida buni bajarib bo‘lmaydi. 
Chegaraviy kuchlanish xs tashqi qarshilikka bog‘liq: uning o‘sishi 
bilan Uchegar ortadi. Tugundagi turg‘unlik zaxirasi tugundagi
kuchlanish pasayishi darajasi ruxsat etilganini tavsiflaydi. Turg‘unlik 
zaxirasi statik koeffitsienti turg‘unligini tavsiflaydi.
 
(6.32) 
Sanoat korxonalari yuklamalari uchun, agar me’yorli rejimida
KU ≥ 20% va halokatdan keyin – KU ≥ 10% turg‘unlik zaxirasi etarli 
hisoblanadi. 


101 
Xulosa 
Tavisya qilinayotgan monografiya oltita bobdan tashkil topgan 
bo‘lib, bu bo‘limlarda reaktiv quvvatga qisqacha tushunchalar berib 
o‘tilgan. Reaktiv quvvat haqida keltirilgan tavsiflarda elektr 
tarmoqlarida va sanoat korxonalarida reaktiv quvvatni eng ko‘p iste’mol 
qiluvchi iste’molchilar haqida, bo‘ndan tashqari nochiziqli, nosinusoidal 
yuklamali va yuqori garmonikali iste’molchilarning qullanilishida elektr 
ta’aminoti tarmog‘ida elektr energiya sifatining bo‘zilishiga vositachi 
bo‘lishi ko‘rib chiqilgan.
Elektr energiya ta’minoti tarmog‘da, elektr energiya sifati 
GOST13109 - 97 normativ texnik xujjatlariga asosiy diqqatni qaratilishi 
lozimligi qayd qilib o‘tilgan. Elektr uzatish liniyalari va sanoat 
korxonalarida elektr iste’molchilarni ishlatilish texnologik rejimlarida 
elektr energiya sifati GOST13109-97 normativ hujjatlariga mos ravishda 
olib borilishi kerakligi haqida etarli ma’lumotlar keltirilgan. Fanni 
o‘rganishda iste’molchilarning ish rejimlariga mos ravishda reaktiv 
quvvatni kompensatsiyalash bajarilishi kerak. 
Umumiy foydalanishga muljallangan va elektr tarmoqlaridagi 
uziga xos nosimmetrik keskin o‘zgaruvchan va yuqori garmonika tashkil 
qiluvchi iste’molchilarda nosinusoidallikni rostlash va simmetriyalash 
usullarini qullash, texnik xizmat ko‘rsatish. 
Kompensatsiyalovchi jihozlarni ta’mirlash va sinash ishlarida 
ularning holatini diagnostika qilish. Elektr energiya uzatilishida sanoat 
korxonalarda 
reaktiv 
quvvat 
manbalari 
va 
har 
xil 
turdagi 
istemolchilarning bir fazali yoki uch fazali tarmoqlardan elektr ta’minoti 
holatlarida (simmetrik, nosimmetrik, nosinusoidal va yuqori 5,7,9,11 va 
13-chi garmonikali) iste’molchilar ish rejimlarida reaktiv quvvat 
iste’molini ulchash va o‘lchovlarning aniqlik darajasi yuqori bo‘lishi
haqida muloxozalar yuritilgan. Reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi 
kondensator batareyalar tizimining 6-10 kV va 0,4 kV elektr ta’minot 
tarmoq shinalariga biriktirish sxemalari keltirilgan. 
Bundan 
tashqari 
reaktiv 
quvvatni 
kompensatsiyalovchi 
kondensator batareyalar tizimini umumiy himoya jihozlari va xar bir 
kondensator qobig‘i ichiga kiritib himoyalovchi saqlagichli va qisqa 
tutashuvdan keyin qayta tiklanuvchi dielektrik metall purkalgan 
(poluretanli darpardalar) zamonaviy kosinusli kondensatorlar haqida 
qisqacha ma’lumotlar berilgan.


102 
Sanoat korxonalarida va xalq xujaligi elekt ta’minoti tarmog‘ida
elektr energiya sifatini ortirish maqsadida foydalanib kelinayotgan vaqt 
bo‘yicha , tok va kuchlanish miqdori o‘zgarishi bo‘yicha va reaktiv 
quvvat oqimi yo‘nalishi o‘zgarishida reaktiv quvvat kompensatsiyasi 
avtomatik ravshda bajarilishi xaqida ma’lumotlar va sxemalari 
keltirilgan. Bundan tashqari iste’molchilar yuklamalardagi tok va 
kuchlanishni simmetrlovchi, nosinusoidallikni rostlovchi jihozlarni 
tanlash ko‘rib chiqilgan. 
Shu bilan birga yuqori garmonikali zarbli elektr texnologik 
qurilma (ETQ) iste’molchilarning yuklamalari keskin o‘zgarib ishlash 
shorait i, ularning elektr energiya iste’moli sifatini normallashtirish 
maqsadida qo‘llanilayotgan jihozlar haqida etarli malumotlar keltirilgan.
Yarim o‘tkazgichli o‘zgartgichlar va tiristorli to‘g‘irlagichlar yirik 
quvvatli yangi zamonaviy kompleksli texnologik qurilmalarda keng 
ko‘lamda ma’ruzada, zamonoviy universal texnologik qurilmalar tezkor 
yuqori sifatli raqobat bardosh tovarlar ishlab chiqarish imkoniyatiga ega 
va bunday texnologik qurilmalarda elektr energiya iste’moli sifati 
muntazam yuqori bo‘lishi zarur.
Yosh mutaxasis va talabaning bu muammo masalalarni 
o‘zlashtirishi tez fursatlarda sanoat korxonalari elektr tarmoqlarida va 
korxona sexlarida elektr energiya ta’minoti sifatini ortirishda zamonaviy 
kompensatsiya qurilmalaridan foydalanish ishlarini muvofiqiyatli 
o‘zlashtirish imkonini yaratadi. SHu bilan birga zamonaviy iqdidorli va 
kelgusisi bor ARKON, B2201 va ETQlar ish rejimlaridagi reaktiv 
quvvatni va yuqori 5,7,9,11 va 13-chi garmonikalarni filtrlovchi 
jihozlarni elektr ta’minoti shinalarga ulash va ularning ishlatilish rejim 
afzalliklari haqida ma’lumotlar berilgan.
Yaqin kelajakda yosh mutaxsislarning, ilg‘or zamonaviy 
texnologik qurilmalar va jihozlar elektr ta’minoti sifatini oshiradigan 
reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi yangi universal jihozlar turlarini 
ixtro qilishiga ishonamiz.

Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   33




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin