Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan muhandislik-qurilishi instituti iqtisodiyot va boshqaruv fakulteti shaxarsozlik va kommunal infratzulmani boshqarish kafedrasi
Yüklə 230,28 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5- ma’ruza. Y E R OSTI INSHOOTLARINI BARPO ETISH TEXNOLOGIYALARI
|
Nazorat savollari: 1.Muhandislik–geologik
tadqiqotlar va geodezik rejalash asoslarini yaratish. 2.Maydonni tozalash va tekislash 3.Er usti va yer osti grunt suvlarini qaytarish. 4.Maydonni qurilishga tayyrlash va uni jihozlash. 5.Bino va inshootlarni aniq va to’g’ri barpo etishning geodezik ta’minoti 5- ma’ruza. Y E R OSTI INSHOOTLARINI BARPO ETISH TEXNOLOGIYALARI Ma’ruza rejasi: 1. Er osti inshootlarini qurish uchun ―grunt ichida devor‖ texnologiyasi. 2. Sanoat va fuqaro binolari uchun nolg’ tsikli ishlari 3. Kotlovanni qazish va zaminni tayyrlash 4. Binoning yer osti qismini montaji. 1. Er osti inshootlarini qurish uchun “grunt ichida devor” texnologiyasi. Er osti inshootlari gidrogeolik sharoitlar va o’rnatilish chuqurligiga bog’liq holda turli usullarda amalga oshiriladi, ulardan asosiylari – ochiq, ―grunt ichidagi devor‖ va tushirilgan quduq usullaridir. ―Grunt ichidagi devor‖ texnologiyasining mohiyati shundan iboratki, gruntda planda turli xil shaklga ega bo’lgan qazilmalar va transheyalar barpo etilib, ular ustiga monolit yki yig’ma temir betondan iborat yer osti inshootining to’suvchi konstruktsiyalari barpo etiladi, so’ngra bu konstruktsiyalar himoyasida ichki gruntli yadro ishlab chiqiladi, tubi quriladi va ichki konstruktsiyalari barpo etiladi. Mamlakatimiz amaliytida ―grunt ichidagi devor‖ usulining bir qancha turlari qo’llaniladi: qoziqli, bunda to’suvchi konstruktsiyalar burg’ulab to’ldirilgan vertikal qator qoziqlardan tashkil topadi; transheyali, monolit betondan yki yig’ma temirbeton elementlardan zich devor tarzida ishlanadi. Bunday texnologiya shahar qurilishi sharoitlaridagi mavjud binolar yaqinida, korxonalarni qayta qurishda, gidrotexnik qurilishdagi y e rosti inshootlarini barpo etishda istiqbolga ega. ―Grunt ichidagi devor‖ texnologiyasidan foydalanib, quyidagilarni barpo etish mumkin: • filg’trlashga qarshi to’siqlar; • yuzaga yaqin joylashgan tunnellar metro uchun; 34
yo’llari va kesishmalar; • suyuqlik saqlovchi idishlar va tindirgichlar; • turar – joy va sanoat binolari poydevorlari. Gruntning xossalari va uning namligiga bog’liq holda devorlarni barpo qilishning ikki turi – quruq va xo’l turlari qo’llaniladi. Gruntli qorishma talab etilmaydigan quruq usul, namligi kamroq barqaror gruntlarda devorlarni barpo etishda qo’llaniladi. Qoziqli devorlar ham quruq, ham xo’l usullarda barpo etilishi mumkin, bunda ketma-ket quduqlar burg’ulanadi va ularda qoziqlar betonlanadi. Odatda gruntga ishlov berish jaraynida va beton qorishmasini joylashda transheyalarning devorlarni yemirilishidan (nurashdan) mustahkamlashni talab qiluvchi, suvga to’yingan nobarqaror gruntlarda devorlar xo’l usulda barpo etiladi. Bu usulda yer qazish mashinalarining ishlash jaraynida odatda qazilmalar va transheyalar devorlarining mustahkamligiga ularni tiksotrop xossali gruntli qorishmalar (suspenziyalar) bilan to’ldirish orqali erishiladi. Tiksotroplik – dispers tizimning mexanik tahsiri natijasida buzilgan dastlabki strukturasini tiklovchi muhim texnologik xossasidir. Loyli qorishma uchun bu tinch holatda quyuqlashish va transheyalar devorlarini o’pirilib tushishdan saqlash, ammo tebranuvchi tahsirlardan suyuqlashish qobiliyatidir. Loyli qorishma ostida zarur chuqurlik va kenglikkacha ochiq bo’lgan qazilmalarda bu qorishmani asta-sekin ko’taruvchi yki to’suvchi konstruktsiyalar sifatida monolit beton, yig’ma elementlar, gruntning tsement yki boshqa materiallar bilan turli xil aralashmalaridan foydalanib, asta-sekin o’rnini almashtiriladi. Bentonitli loylar eng yaxshi tiksotrop xossalarga ega. Loyli qorishma tahsirining mohiyati shundaki, transheya devorlarining buzilishiga (o’pirilishiga) to’sqinlik qiluvchi gidrostatik bosim hosil qilinadi, bundan tashqari, devorlarda loydan 2 ... 5 mm qalinlikdagi amalda suv o’tkazmaydigan plynka hosil bo’ladi. Qazilmalar devorlarini loylash jarayni shpunt qoqish, suvni pasaytirish va gruntni muzlatish kabi yrdamchi va og’ir mehnatni talab qiluvchi ishlardan voz kechishga imkon beradi. Transheyalarni qazishda tsiklik va uzluksiz ishlovchi uskunadan foydalaniladi; odatda transheyalarning eni 500...1000 mm ni tashkil etadi, ammo 1500...2000 mm ga ham yetishi ham mumkin. Transheyalarni loyli qorishma himoyasida ishlab chiqish uchun umumiy vazifani bajaruvchi y e r qazish mashinalari – greyferlar, draglayn va teskari chumichli, aylanuvchi burg’ulash qurilmalari va zarb bilan burg’ulovchi qurilmalar va maxsus chumichli, frezerli va yo’nuvchi qurilmalardan foydalaniladi. Burg’ulash qurilmasi ―grunt ichidagi devor‖ni 100 m gacha chuqurlikdagi har qanday grunt sharoitida qurishga imkon beradi. ―Grunt ichidagi devor‖ usulini quyidagi holatlarda qo’llash maqsadga muvofiq emas: • g’ovak va kavakli, yumshoq sochiluvchan ag’darma gruntlarda; • oldin g’isht terimi bo’lgan, singan beton va temirbeton elementlari bo’laklari, metall konstruktsiyalari bor va boshqa uchastkalarda; • bosimli yerosti suvlari yki gruntlarning katta mahalliy filg’tratsiyali xududlarida. Ish texnologiyasining eng oddiysi filg’trlashga qarshi to’siqlarni qurish bo’lib, ular odatda monolit betondan, og’ir, qattiq loydan tayyrlanadi. To’siqlarning vazifasi 35
Filg’trlashga qarshi to’siq kotlovanlarni qazishda, ularni yerosti suvlari bosishidan himoyalash uchun qo’llanilishi mumkin. Bunda gruntni muzlatish yki yerosti suvlari satxini ninafilg’trlash yo’li bilan pasaytirish ehtiyji yo’qoladi. To’siq doimiy ravishda amal qiladi, bunda qolgan usullardan faqat ishlar bajarilaytgan davrdagina foydalaniladi, holbuki yerosti suvlari juda agressiv (tajovuzkor) bo’lishi ham mumkin. Mavjud binolarning paydevorlari yaqin joylashgan hollarda transheyalarni qazish ishlari, undan keyingi ishlarni amalga oshirish kabi alohida qamrovlar bilan bajariladi, yahni birinchi, uchinchi, ikkinchi, beshinchi, turtinchi va h.k. Betonlashning qamrab olish uzunligini (qamrovlar) 3 m dan 6 m gacha qilib belgilanadi va quyidagi mezonlar bo’yicha aniqlanadi: • transheyaning mustahkamligini tahminlash shartlari; • qabul qilingan betonlash jadalligi; • transheyalarni qazuvchi mashinalarning turi; • ―grunt ichidagi devorning‖ konstruktsiyasi va vazifasi. Monolit konstruktsiyalarning ―grunt ichidagi devor‖ usuli bilan qurishdagi ishlar ketma – ketligi quyidagicha (6.1-rasm): 1) qamrab olishda chetki quduqlarni burg’ulash; 2) transheyani ayrim qismlarga ajratib ishlov berish yki butun uzunligi bo’yicha ketma – ket ochiq sirtni bentonitli qorishma bilan transheyani alohida qamrovlarga chegaralagichlar bilan ajratib, doimiy to’ldirish; 3) to’la ochiq qamrovda armatura karkaslarini montaj qilish va transheya tubiga betonquyuvchi quvurlarni tushirish; 4) beton qorishmasini vertikal siljuvchi quvur usuli bilan joylashtirib loyli qorishmani zaxira idishga yki transheyaning ishlov beriladigan qo’shni qismiga siqib chiqarish bilan, 6.1.-rasm. ―Grunt ichidagi devor‖ qurilishining texnologik sxemasi: 1 - forshaxtaning tuzilishi (transheya ustining mahkamlanishi); 2 - transheyani qamrov uzunligi bo’ylab kavlash; 3 – cheklagichlarni o’rnatish (qamrovlar orasidagi to’siq); 4 – armatura karkaslarini montaj qilish; 5 – qamrovda vertikal siljuvchi quvur usuli bilan betonlash. 36
fazoviy karkasdan iborat bo’lib, u transheya kengligidan 10... 12 sm kichikroq bo’lishi kerak. Yopishib qoladigan loy plynkasi qalinligini kamaytirish va armaturaning beton bilan ishlashini oshirish uchun armaturali karkaslarni transheyaga tushirishdan avval suv bilan xo’llab olish maqsadga muvofiq. Betonlashni beton qorishmasini uzluksiz ytqizish va u bilan butun qamrovni bir maromda pastdan yuqorisigacha to’ldirish vertikal siljuvchi quvur usuli bilan amalga oshiriladi. Betonquyuvchi quvurlar – diametri 250...300 mm, devorlarining qalinligi 8...10 mm, bo’yni - quvur hajmiga mos, olinuvchi klapan bo’yindan pastda, pijlar qalin matodan qilingan. Qamrov o’lchamining cheklagichlari: • transheyaning chuqurligi 15 m gacha bo’lganda diametri transheya enidan 30...50 mm kichik bo’lgan quvurlar qo’llaniladi; ularni qamrovda betonlash tugallangandan so’ng 3 ... 5 soatdan keyin olinadi va hosil bo’lgan bo’shliq darhol beton qorishma bilan to’ldiriladi; • transheyaning chuqurligi 30 m gacha bo’lganda cheklagich po’lat list ko’rinishida o’rnatiladi, u armaturali karkasga payvandlanadi. Zarur bo’lganda listga shvellerlar payvandlab kuchaytiriladi. Qamrab olish (qamrov) uzunligi 3 m dan ortiq bo’lganda betonlash odatda ikkita beton quyuvchi quvurlar orqali bir vaqtda amalga oshiriladi. Betonning plastikligini oshirish uchun va uni ytqizish qulay bo’lishi uchun plastifikatsiyalovchi qo’shimchalar – spirtli barda, superplastifikatorlar qo’llaniladi. Betonlashda tanaffuslar – yzda – 1,5 soatgacha, qishda – 30 minutgacha. Loy zarralari bilan ifloslangan beton qorishmasining yuqori qismini keyinchalik olib tashlash uchun beton qorishmasi konstruktsiya balandligidan 10...15 sm ortiq qilib ytkiziladi. Vibrozichlashtirishdan foydalanilganda vibratorlarni beton quyuvchi quvurning pastki uchiga mahkamlanadi. Uzunligi 20 m gacha bo’lgan quvurlarda bitta vibrator, 50 m gacha bo’lgan quvurlarda – ikkita vibrator qo’llaniladi. Quvurlarni qamrovlar chegarasida albatta tortib olinadi. Erta olib qo’yish hosil bo’lgan sferik qobiq qirralarining buzilishiga olib keladi, bu maqsadga muvofiq emas, keyinchalik esa quvurning beton va yer o’rtasida qisilib qolishiga olib keladi va bunda uni ajratib olish uchun katta kuch kerak bo’lib qoladi. SHuning uchun ko’pincha quvurlar o’rniga listli temirdan, shveller yki qo’shtavrdan inshootning armaturali karkaslariga albatta payvandlab qo’yiladigan olinmaydigan kashak (ulagich) qo’yiladi. Bahzida transheya chetlarining buzilishidan va to’kilishidan muhofaza qilish uchun yig’ma elementlardan yki forshaxta metallidan – gruntning yuqori qatlamarini kuchaytirish uchun 1 m gacha chuqurlikdagi transheyalarning bosh qismlari yki bu transheya 1 m gacha chuqurlikkacha devorning yuqori qismlari mustahkamlab quriladi. ―Grunt ichidagi devor‖ texnologiyasining kamchiliklari: armaturani beton bilan ishlashi ymonlashadi, chunki armatura sirtiga loy qorishmasi zarralari ypishib qoladi; qish paytida ishlarni bajarishda ko’p murakkabliklar vujudga keladi, shuning uchun sharoit imkon berganda yig’ma va yig’ma – monolit variantlardan foydalaniladi. Yig’ma 37
• ishlarni amalga oshirishning industrialligini ko’tarishga; • oqilona shakldagi: g’ovakli, tavrli va ikki tavrli konstruktsiyalarni qo’llanishga; • barpo etilgan inshootlarning sifat kafolatiga ega bo’lishga. Yig’ma temirbetonning kamchiliklari: buyumlarni tayyrlash uchun har gal individual kesim va uzunlikdagi maxsus texnologik moslama talab etiladi; maxsulotlarni qurilish maydonchasiga tashishning murakkabligi; quvvatli montaj kranlarining kerakliligi; yig’ma temirbetonning qiymati monolitnikidan ancha yuqoriligi. Yig’ma elementlar orasidagi vertikal tirqishlar (oraliqlar) ishlarni quruq holda olib borish usulida tsement qorishmasi bilan to’ldiriladi. Ho’l usulda ishlashda esa, transheyaning tashqi qo’yini tsement, qum qorishmasi bilan, ichki qo’yini esa – qum – graviy qorishmasi bilan to’ldiriladi. Tashqi to’ldirish keyinchalik gidroizolyatsiya sifatida xizmat qiladi. Yig’ma – monolit y e chimning ikki varianti qo’llaniladi: inshootning pastki qismi mahlum darajagacha monolit betondan iborat, yuqorida ytuvchi konstruktsiyalar – yig’ma elementlardan iborat; yig’ma elementlar koshin-qolip ko’rinishida qo’llanilib, u transheyaning ichki sirtiga o’rnatiladi, tashqi sirti monolit beton bilan to’ldiriladi. Tunnellar va rejadagi berk inshootlarni qurishda tashqi devorlar qurilgandan so’ng inshootning ichki qismidagi grunt olib chiqiladi va ag’darib haydalgan y e rga(ag’darma) to’kiladi, tubi betonlanadi yki inshootning ichki konstrukiyalari ostiga poydevor quriladi. Yüklə 230,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|