Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan muhandislik-qurilishi instituti iqtisodiyot va boshqaruv fakulteti shaxarsozlik va kommunal infratzulmani boshqarish kafedrasi

Gruntning olinadigan unumdor qatlami qurilish maydonida bulg’dozer va
avtogreyder yordamida kesilib, maxsus ajratilgan joyga ko’chiriladi va keyin ishlatish
uchun joylashtiriladi. Ayrim payt ularni boshqa maydonlarni ko’klamzorlashtirish
uchun olib borishadi. Unumdor qatlam bilan ishlagan paytda uni pastki qatlam bilan

---

---

28
aralashuvidan, ifloslanishidan, yuvilishidan va shamolda nurashidan asrash kerak. Qish

sharoitida unumdor qatlamni faqatgina loyihada kerakli asoslanish mavjud bo’lganda
olinishi mumkin.
Binolar, inshootlar va ularning poydevorlarini buzish ularni qismlarga
ajratib (keyin demontaj qilish uchun) yki yiqitish bilan bajariladi. Yog’och binolar
qismlarga bo’linib, keyin yaroqsizlari boshqa maqsadda foydalanish uchun ajratib
tashlanadi.
Yig’ma temirbetonli binolar (konstruktsiyalar) montaj sxemasiga teskari
bo’lgan buzish sxemasi bilan ajratiladi. Demontaj boshlanishidan oldin element
bog’lamalardan ajratiladi. Qismlarga ajratilaytganda har bir yig’ma element oldin
bo’shatilishi va to’rg’un holatni egallashi kerak. Elementlab qismlarga ajratilmaydigan
yig’ma elementlar monolit konstruktsiya kabi bulaklarga bulinib ajratiladi.
Monolit va metall konstruktsiyalar, konstruktsiyani to’rg’unligini tahminlovchi
maxsus ishlab chiqilgan buzish sxemasi asosida ajratiladi. Ajratish bloklarini qismlarga
ajratish armaturani ochishdan boshlanadi. Keyin blok mahkamlanib armaturasi
kesiladi, blok otboyka bolg’asi yki boshqa vosita va mexanizmlar yordamida qismlarga
ajratiladi. Metall elementlar bo’shatilgandan so’ng kesiladi. Ajratiladigan temirbetonli
blokni yki metall elementni eng katta massasi kranni eng katta qo’lochidagi yuk
ko’taruvchanligini yarmisidan oshmasligi kerak.
Bino va inshootlarni, shuningdek, barcha g’isht-toshlilarni buzish ekskavatorga
o’rnatilgan osma jihoz – shar-bolg’a, qoziq-baba, otboyka bolg’alar yordamida yiqitib
bo’ziladi. Binoni bo’laklari buldozer yordamida chetga so’riladi yki transport
vositasiga ortiladi. Binolarning vertikal qismlarini bo’laklari atrofga sochilmasligi
uchun binoni ichkarisiga qarab bo’ziladi. Ayrim hollarda qulatish portlatish usuli bilan
ham amalga oshiriladi.
Mavjud muhandislik tarmoqlarini uzib qo’yish yki maydondan ko’chirish
qurilish maydonini tayyrlashning eng muhim va majburiy elementidir. Ayrim hollarda
tayyrlanaytgan qurilish maydonida na faqat lokal(mahalliy) tarmoqlar, hatto
magistralg’ tarmoqlariga tegishli elektrotahminot, suvquvurlari, fekalg’ va yg’in
kanalizatsiyasi, gazquvurlar, issiqtahminot, telefonizatsiya va teleko’rsatuv tarmoqlari
joylashgan bo’lishi mumkin. Bu hollarda qurilish boshlangunga qadar yuqorida aytib
o’tilgan tarmoqlar qurilish maydonidan tashqariga chiqarilib, magistral tarmoqlarni
o’zluksiz ishlashini tahminlash uchun qaytadan o’rnatilishi kerak.