Oliyvao rtamaxsus ta’lim vazirlich karimjon Rahimqulov

17. Komanda sardorlarini tayinlash
Komandali o‘yinlarni tashkil etishda komanda sardorlariga 
katta vazifa yoki rol beriladi. Ular o‘z komandadoshlarining o‘yin 
vaqtidagi xulqlari uchun to‘liq javobgar boMadilar. Sardorlar bevo- 
sita o‘qituvchining yordamchisi hisoblanib, ular o‘yin ishtirok- 
chilarini tartiblashtiradi va joylashtiradi, o ‘yin jarayonida o‘z 
komandadoshlarining intizomiga va o‘yin davomida ulaming kuch­
lari to‘g‘ri taqsimlashini kuzatib boradi.
Komanda sardorlarini o‘yinchilaming o‘zlari tayinlaydi, ayrim 
holatlarda esa ular o‘qituvchi tomonidan tayinlanishi ham mumkin. 
Pedagogika nuqtayi nazaridan sardomi o‘yinchilarning o‘zlari 
saylaganlari maqbulroqdir, chunki bunda ular bir-birlarini qadr-
66

---

qimmatiga qarab baholashni o‘iganadilar 
va o'zlarining o'ftoqlarlgu 
ishonch bildirgan holda, ulami ko‘proq 
javobgarlikni onhiHlthp 
undaydilar. Agarda o‘yinchilaryetarli darajada 
tashkil e tllm a p n
bo‘lsa, bir-birini yaxshi bilmasa, unda o‘qituvchining 
o ‘zi sardoml 
tayinlandi. Ayrim vaqtda u qalin do‘stlar o‘rtasidan 
(tarbiyalash 
maqsadida) sardorlami tayinlanadi, ularga javobgarlikni 
yuklab, 
ularga yetishmaydigan xususiyatlarini tarbiyalashga yordam 
beradi.
Sardorlami tayyorlash usulidan kamdan-kam foydalaniladi.
Sardorlar komandalar to ‘liq tuzilgandan keyin saylanadi. 
Komandalar sardorlami tayinlash bo‘yicha bo‘lish usuli bilan 
tuzilganda sardorlar oldindan yoki kelishilgan holda tayinlanadi.
18. 0 ‘yinga rahbarlik qilish
0 ‘yinni o‘iganish va o‘yin paytidabolalaming o‘zlarini qanday 
tutishlari ko‘proq rahbarga bog‘liqdir. 0 ‘yin shartli ishora (buyu- 
tish, hushtak yoki qarsak chalish, qo‘l yoki bayroqchani silkitish) 
bilan boshlanadi. 0 ‘qituvchi barcha ishtirokchilar o‘yin mazmunini 
tushinib olganiga va o‘z o ‘rinlariga to‘g‘ri, qulay joylashib olganiga 
ishonch hosil qilganidan keyin o'yinni boshlashga ishora qiladi. 
Shartli chegaralar oldindan belgilab qo‘yilgan, о‘yin uchun zamr 
jihozlar o‘yin qoidalariga muvofiq berilgan vajoy-joyiga qo‘yilgan 
bo‘lishi lozim. Rahbar o‘yin boshlanishi bilanoq uning borishini 
va o‘yinchilaming harakatlarini diqqat bilan kuzatadi hamda bosh- 
qarib boradi. Bundan tashqari, o‘yin davomida ayrim qoida va 
usullarni bolalarga qo‘shimcha ravishda tushuntiradi. Tuzatish, 
tanbeh va mulohazalami o‘yinning borishiga xalaqit bermaydigan 
yoki uni to'xtatib qo‘ymaydigan yo‘sinda aytishi lozim. Agar o‘yin- 
chilaming ko‘pchiligi bir xil xatoga yo‘l qo‘yayotgan bo‘lsa, tegishli
67

---

yo‘l-yo‘riqlar berish yoki o‘yin qoidalari qanday bajarilishini ko‘rsa- 
tish uchun o‘yinni to‘xtatishi mumkin. 0 ‘yinni baqirish yoki keskin 
ishora Man to£xtatish yaramaydi. Katta maktab yoshidagi bolalami 
«Diqqat!» degan shartli ishora yoki hushtak chalish bilan to‘xtashga 
o‘igatish lozim.
0 ‘qituvchi bolalami o'yin qoidalarini ongli va aniq bajarishlariga 
odatlantirishi kerak. Bu odatlar ularni intizomga o‘rgatishda katta 
ahamiyatga ega bo‘lib, bolalarda о 7. burchini sezish va o‘z xatti- 
harakatlariuchunjavobgarlik hissini larbiyalash, o‘zini tutabilish 
va matonatlikni o‘stirishda yordum beradi. O'qituvchining vazifasi 
o‘quvchilardan o ‘yin qoidalarini aniq 
b a j a r i s h l a r i n i
talab qilishdir. 
Ammo ubolalaro‘yinni yomon o'zlashlimyotganlari ularga aytsihda 
beo‘xshov, bachkana qiliqlar qilmasligi kerak.
0 ‘quvchilar yo'l qo'yadigan xalolar va qo‘polliklarni oldini 
olishga alohida ahamiyat bilan qar.ush lozim. Qo‘pollik qilgan o‘yin- 
chini albatta jazolash kenik. Bimday hollarda ba’zi ta’sir ko‘rsatish 
choralarini qo'IIash, ya’ni vaqtincha o‘yindan chetlatish, jarima 
ochkolari berish mumkin.
0 ‘yinchi rahbarlik qilishda o‘quvchilami faqat erishiladigan 
natijalarga qiziqtirish bilan eheklanmasdan, balki ularda o‘yin jara- 
yonining o'zidan zavq olishga, lazzatlanish hissini vujudga kelti- 
rishga ham jiddiy c’tibor bcrishi lozim. Ayniqsa, uncha faollik 
ko‘rsatmaydigan o'yinchilarning tashabbusini qo‘llab-quwatlash, 
rag‘batlantirish va ularda o‘z kuchlariga ishonch hosil qilish tavsiya 
etiladi. 0 ‘yinchilar o'rtasida to‘g‘ri munosabat o‘matishga harakat 
qilish, g‘oliblaming kekkayib kctishlari va mag‘lublaming o‘yindan 
sovishlariga yo‘l qo‘ymaslik lozim.
Rus pedagogi A.S.Makarcnkoning o ‘g‘il va qiz bola o ‘zin ing 
shaxsiy muvaffaqiyati bilangina enias, balki xususan o‘z komandasi
6X

---

yoki tashkilotning muvaffaqiyatlari bilan ham faxrlanish ruhida 
tarbiyalash zarurligi haqida aytgan gaplarini hcch qachon unut- 
maslik kerak. Shuningdek, bolalarda har qanday maqtanchoqlikni 
bartaraf etish, raqibga hurmat-e’tibomi tarbiyalash, ularga uyush- 
qoqlikning, mashq qilishning va komandada intizom bo‘lishining 
ahamiyatini tushuntirish zarur. Nihoyat, bolaiaming o‘z muvaf­
faqiyatlari va mag‘lubiyatlariga jiddiy munosabatda bolishlariga 
erishish kerak.
0 ‘quvchilar o‘yinni yaxshilab o'zlashtirib olishlari uchun uni 
bir necha marta takrorlash lozim, bunda ular o ‘ymdarv qanchalik 
mamnun bo‘lsalar, uni shunchalik puxta eslab qolishlarini unut- 
maslik kerak.