Ona tili-11 sinf indd

 
Matnni o‘qing. Mulohazalaringiz bilan o‘rtoqlashing.
 
Ba’zan hayratomizni hayratomuz shaklida ishlatadilar. Buning to‘g‘ri 
shakli qaysi va omuz yoki omiz nima degani? Forscha talaffuzi omixtan, 
tojikchasi omextan degan fe’l bor, ma’nosi «qormoq, qorishtirmoq, ara-
lashtirmoq, ara 
lashmoq»dir. Yana omuxtan degan fe’l ham mavjud bo‘lib, 
bunisi «aralashmoq, aralashtirmoq» ma’nosidadir. 
M
tovushidan so‘ng 
i

---

18
yoki 
e
bo‘lsa, ya’ni omixtan yoki omextan deyilsa, «aralashmoq, aralashtir-
moq» degan ma’noda bo‘ladi, agar 
i
 
yoki 
e
o‘rnida 
u
bo‘lsa, «o‘rganmoq, 
o‘rgatmoq» degan ma’no chiqadi. Omez yoki omiz bo‘lsa, «aralashar, 
aralashtirar», omuz bo‘lsa «o‘rganar, o‘rgatar» ma’nolarini ang 
latadi. Bino-
barin, hayratomuz emas, hayratomiz degan to‘g‘ridir. Chunki hayratomuz 
deyilsa, «hayrat o‘rgatar» tarzidagi ma’no chiqadi. Omixta so‘zi ham shu 
fe’ldan bo‘lib, buning ma’nosi «aralash» de 
gani. Shuning uchun omuxta 
yog‘ deganga nisbatan omixta yog‘ degan to‘g‘riroq bo‘ladi. Omixta va 
omizning ayrim shevalar nuqtayi nazaridan omuxta va omuz deb aytilishi 
xato emas, chunki 
m
dan keyingi 
i
ning 
m
ta’sirida lablanib 
u
ga aylanishi 
qonuniy hodisadir, ammo adabiy til nuqtayi nazaridan hayratomiz bilan 
ibratomuzdagi omiz va omuzni farqlash lozim. Birinchisi «hayrat aralash», 
ikkinchisi «ibrat o‘rgatar» degan ma’nodadir. (A. Rustamov)
Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘a-
ti»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ular 
ishti 
rokida gaplar tuzing.