Ontogenez psixologiyasi fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

8. 1904 G.Xoll “O‘spirinlik” Xollning asosiy asarlari bola va ta’lim psixologiyasi (uni genetik deb atagan) sohasiga oid. Bola psixikasini o‘rganish uchun anketalardan keng tarzda foydalangan. Ularga javob beradigan bolalar o‘z his-tuyg‘ularini (xususan, axloqiy va diniy), boshqa odamlarga bo‘lgan munosabatini, xotirani эrta rivojlanganliklarni va hokazolarni bildirishlari kerak эdi. Shu asosda, Xoll bolalarning o‘zlari haqida tuzilgan bayonotlari to‘liq ishonchliligi va tan olinganligini asoslagan эdi.
Xollning эng mashhur asarlari orasida “O‘spirinlik” (1904) asari o‘ziga xos mavqeiga эga эdi. Olim yana bir qator asarlar muallifi. Xollning izlanishlarida keyinchalik anketa usuli test usuli bilan almashtirildi. Bolaning aqliy rivojlanishini tushuntirishda Xoll biogenetik qonunga tayanib, uning asosida bolalar psixologiyasiga rekapitulyatsiya (inson rivojlanishining barcha bosqichlarini qisqartirilgan takrorlashi) tamoyili kiritildi. Bola psixikasining shakllanishi inson taraqqiyotining bir bosqichidan ikkinchisiga halokatli o‘tish sifatida talqin qilingan. Masalan, bolalar o‘yinlarining tabiati ibtidoiy odamlarning ovchilik instinktlarining namoyon bo‘lishi va "yo‘q qilinishi" deb tushuntirilib, o‘smirlarning o‘yinlari qabila lashkarboshilarining hayot tarzida qayta ko‘rib chiqilgan. Bu эsa bolalarga animistik, diniy va boshqa rivojlanish bosqichlarini o‘tash imkoniyati berilishi kerak degan xulosaga olib keldi. Ota-ona bu barcha davrlar orqali o‘z bolalarining psixologik xususiyatlari haqida bilib olishlari kerak. Xoll qarilik psixologiyasi (psixogerontologiya) ni birinchilardan bo‘lib o‘rgangan olim sanaladi.
9. K.Byuller 1918 “Bolaning ma’naviy rivojlanishi”. Agar biron-bir faoliyatga kirishish maqsad qilib olingan bo‘lsa uni bajarish uchun ma’lum darajada bilim va albatta tajriba talab эtiladi. Bu jarayon inson tomonidan amalga oshirilsin yoki tabiat tomonidan yaratilgan bo‘lsin, uning birinchi tayyor mahsulotiga эga bo‘lish yoki mazkur faoliyatni butun doirasini yakunlanlash uchun kezi kelganda tinimsiz ishlash, vaqti-vaqti bilan ovqatlanish va mazmunli xordiq chiqarish kabi bir butun majmuani tasavvur qilish mumkin.
Yangi tug‘ilgan odamga shu nuqtai nazardan qarasak, juda chalkash manzarani guvohi bo‘lamiz. Yurak va (cheklangan darajada) buyraklar kabi ayrim organlar bola hayotining boshidan ishlaydi, boshqalari эsa o‘pka va ovqat hazm qilish organlari kabi muayyan faoliyat boshlanishidan oldin ham foydalanishga tayyor va shuning uchun ham bola tug‘ilishi bilanoq darhol ishlay boshlaydi. Эmbrion uchun ona oziq-ovqat hazm qiladi va nafas oladi; birinchi nafas bilan boshlangan yangi hayotga o‘tishga yaxshi tayyorlangan va barcha inqilobiy xarakteriga эga bo‘lib, ularning miqdori haqida keng anatomik va fiziologik tahlil orqali fikr yuritishimiz mumkin. Yangi tug‘ilgan chaqaloq hayotning o‘zgargan sharoitlariga mos ravishda o‘z hayotini qanchalik tez qayta tashkil эtilishi ajablanarli эmas balki bu kaba holatlar faqat yangi hayot zarur bo‘lgan barcha organlar o‘z vazifalarini boshlashdan oldin ona vujudida rivojlangan bo‘ladi. Markaziy asab tizimi shu qadar tayyorki, u nafas olish, issiqlik, ovqatlanish va boshqa hayotiy funksiyalarni tartibga solish bilan bog‘liq ravishda darhol harakat qila boshlaydi. Tug‘ilgandan keyin darhol foydalanish mumkin bo‘lgan эng ibtidoiy ta’lim qobiliyati ham mavjud. Chaqaloq hayotning birinchi kunlarida ma’lum bir muddat uzoq tungi dam olish vaqti, ovqatlanish orasidagi oqilona, to‘g‘ri intervallarga muvaffaqiyatli o‘qitilishi mumkin. Bu kabi omillar ko‘p эmas, va bolaning qolgan hayoti ota-onasining tashvishlari va muayyan oddiy instinktlarga asoslangan. Bir necha oydan so‘ng “razvedka apparati” yangi holat sifatida paydo bo‘lganda, asta-sekin bolaning tashqi xatti-harakatida umumiy keskin o‘zgarishni payqash qiyin эmas chunki bu apparat avvaldan (homiladorlik vaqtida) ma’lum bir funksiya shaklida shakllangan deb taxmin qilish mumkin.