O‘qitish materiallar I to‘plami shaxsiy kompyuter arxitekturasi va jihozlariga texnik xizmat ko

Nazorat savollari 
1.
Tizimli plata xususiyatlari 
2.
Tizimli plata shinalarining tezkorligi 
3.
Ona platalarni ishlab chiquvchi etakchi firmalar 
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
R.N.Usmonov, F.A. Raxmatov, B.M.Nurmetov ―Kompyuter 
tizimlariga texnik xizmat ko‘rsatish‖, Toshkent –―ILM ZIYO‖-2012 

---

2.
N.Xodjayev, R.E.Yaxshiboyev, N.V.Grinyuk ―Shaxsiy kompyuter 
arxitekturasi va texnik xizmat ko‘rsatish‖ , ―Fidokor Yosh Avlod‖ 
Toshkent-2021 
Internet saytlari 
3.
Arxiv.uz 
4.
Ziyonet.uz
 
10-Mavzu: Tizimli plata chipsetlari 
Reja: 
1.
Ona plataning chipsetlari bilan tanishish 
2.
Ona plataning chipsetlariga misollar 
3.
Chipset xususiyatlari 
Tizimli plata ko‗p qatlamli tekstolitdan tayyorlangan bosma plata 
ko‗rinishida bajariladi. Qatlamlarning soni 12 tagacha bo‗lishi mumkin, ammo 
ko‗pincha 8 ta qatlamli bosma plata ishlatiladi. Har bir qatlam orasida 
mikrosxemalarni, qarshiliklarni, kondensatorlarni va razyomlarni o‗zaro 
ulanishini ta‘minlab turuvchi, yupqa metall qoplamadan ishlangan bosma 
o‗tkazgichlar joylashgan. Markazda, protsessor, tezkor xotira moduli va tashqi 
qurilmalar orasida chipset joylashgan. Chipset mikrosxemalar to‗plami bo‗lib, 
barcha bloklar orasida signallarni taqsimlash vazifasini bajaradi. Zamonaviy 
kompyuter tizimlari uchun bunday ushlanish ko‗plik qiladi. Shuning uchun 
avval AMD, keyin esa Intel korporatsiyasi xotira kontrollerini protsessor 
kristaliga joylashtirdi Tuzilishning bu tamoyilida protsessor xotira bilan bevosita 
ishlaydi. Bu esa o‗z o‗rnida tizimning umumiy unumdorligini oshiradi. Tizimli 
plataning protsessorning arxitekturasiga bog‗liq bo‗lgan boshqa variantlari ham 
mavjuddir. Masalan, oxirgi vaqtda grafik tizimning ishlash tezligini oshirish 
uchun videokartaning interfeysini (PCI-E uchun) chipsetdan protsessor 
kristaliga joylashtirilgan varianti keng tarqaldi. 
Anakartni tanlashda anakartning chipset kabi komponentini hisobga olish 
kerak. Boshqa funksiyalarga xotira kontrolleri, PCI-E kontrolleri yoki avvalroq 
AGP, grafik adapter, USB va qattiq disk kontrollerlari va boshqalar kiradi. 
Natijada, jim komponentlarning o'zidan tanlangan kompyuterlar ham anakartlar 
bilan ajralib turadi va, shubhasiz, chipsetlar, unumdorlikda kichik farqlarga ega. 
Bugungi kunda vaziyat o'zgardi: unumdorlik uchun muhim bo'lgan funktsiyalar 
kompyuterning proshivka dasturiga o'zgargan protsessorga o'tdi. Bir avlodning 
turli chipsetlariga asoslangan kompyuterlar protsessorga o'rnatilgan video 
yadrosini kuchaytirish, overclock qilish qobiliyati, SATA II/SATA 6 Gb/s va 
USB/USB 3.0 portlari kabi parametrlar tufayli bir xil mahsuldorlikka ega 
bo'lishi mumkin. . Narxdan qat'i nazar, ishlab chiqaruvchilar ko'pincha bir xil 
tizim mantig'iga asoslangan modellar oralig'ida bir nechta platalarga ega. 
Mahsulotni o'zgartirish ko'rinishi uchun muhim bo'lmagan chi kiritilgan 
funktsiyalarga qo'shimcha kontrollerlarni qo'shish usuli bilan mahsulotning 

---

funksionalligini kengaytirishga harakat qilish. Yaxshi dumba Intel Z68 
chipsetidagi chiziq bo'lishi mumkin. 
Z68A-
G45(B3) 
Z68A-GD65 
(B3) 
Z68A-GD80 
(B3) 
Intel Smart Response 
+ 
+ 
+ 
Lucidlogix Virtu almashtiriladigan grafika 
+ 
+ 
+ 
USB qurilmalarini zaryadlash (iPod, iPhone 
ham), 
+ 
+ 
+ 
100% kondensatorlar qattiq polimerdan 
qilingan. 
+ 
+ 
+ 
Avtomatik ochilish 
+ 
+ 
+ 
Issiqlik quvurlariga asoslangan sovutish tizimi - 
+ 
+ 
USB portlariga bosimning oshishi 
- 
+ 
+ 
Haydovchi-MOSFET (DrMOS) 
- 
+ 
+ 
Tantal kondensatorlari 
- 
+ 
+ 
IEEE-1394 boshqaruvchisi 
- 
- 
+ 
10/100/1000 Mbit/s ikkita birlashtiruvchi 
kartaning mavjudligi 
- 
- 
+ 
3 ta PCI-E 16x uyasi 
- 
- 
+ 
Ana platalarning chipsetlari. 
Chipset - bu butun anakartning ishlashini ta'minlaydigan mikrosxemalar 
to'plamining nomi. Agar siz qattiq disklar yoki video kartalarni qo'yishingiz 
kerak bo'lsa, uni tez hid kabi ulashingiz mumkin. Soket va chipset 80% 
anakartning oxiriga bog'liq. 
Intel asosidagi anakartlar uchun bu chipset X299. AMD uchun maksimal 
funksionallikni AMD X399 dan olish mumkin.