O’quv materiallari ( ma’ruzalar t o’plami )

3-mavzu. Mustaqillik va demokratik jamiyat qurishning “O’zbek modeli”. 

REJA: 
1. Demokratik jamiyat qurishning turli xil modellari.
2.O’zbekistonda demokratik jamiyat qurishda “O’zbek modeli” va uning tamoyillari.
3. Demokratik jamiyat qurishning modellari va ularning o’ziga xos xususiyatlari. 
Mustaqil taraqqiyot yo’liga chiqqan O’zbekiston uchun eng asosiy, bosh masala milliy 

davlatchilik poydevorini barpo etish, mustaqillikning siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy asoslarini

yaratish edi. Mazkur masalaga mustaqillikka erishgan barcha mamlakatlar turli davrlarda duch 
kelishgan va ular bu masalani turlicha hal etishgan. Shu sababli ilmiy adabiyotlarda ijtimoiy
taraqqiyotning «Shved modeli», «Amerika modeli», «Yapon modeli» kabi tushunchalar 
ishlatilmoqda. Mazkur tushunchalar zamirida muayyan mintaqa yoki mamlakatlar ijtimoiy
taraqqiyotida siyosiy-iqtisodiy islohotlarni qaysi yo’l bilan, qay yo’sinda amalga oshirilishi bilan 
bir-biridan farqlanadi.
Jumladan, «Amerika modeli»da bozor munosabatlari nihoyatda liberalligi bilan xarakterlansa, 
«Yapon modeli» iqtisodiy munosabatlarda davlatning etakchi o’rni bilan belgilanadi. «Shved
modeli»da iqtisodiyotning ijtimoiy yo’naltirilganligi ustuvordir. 
Shuningdek, Sharqiy Evropa mamlakatlarining o’z modeli, Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi
mamlakatlaridagi modellar ham o’ziga xos jihatlari bilan bir-biridan farqlanadi. 
O’zbekiston o’z mustaqilligiga erishgach, milliy davlatchilik poydevorini barpo etish, mustaqil
taraqqiyot yo’lini belgilab olish maqsadida rivojlangan mamlakatlar tajribasini chuqur o’rganib, 
mamlakatimizning tarixiy-milliy xususiyatlari va geografik-demografik shart-sharoitlariga mos
bo’lgan o’ziga xos modelni yaratish zarur edi. Sobiq totalitar tuzumdan juda ko’plab iqtisodiy, 

---

ijtimoiy, muammolar meros bo’lib, o’tganligiga qaramasdan, respublika rahbariyati mustaqillikning

dastlabki yillaridanoq mamlakatimiz taraqqiyotining o’ziga xos yo’lini aniq belgilab oldi. 
Bu yo’ldagi dastlabki eng asosiy vazifa: «Eski ma’muriy-buyruqbozlik tizimini, unga muvofiq
bo’lgan hokimiyat va boshqaruv organlarini tugatish, shuningdek, yangi davlatchilikning siyosiy-
huquqiy, konstitutsiyaviy asoslarini yaratish»
1
edi. 

Mazkur vazifani sobitqadamlik bilan hal etish natijasida eski ma’muriy-buyruqbozlik tizimining

ustunlari bo’lgan hokimiyat va boshqaruv organlari barham toptirildi. Jumladan, Sobiq 
Kommunistik partiyaning yakka hokimligiga chek qo’yildi. Joylardagi ijroiya hokimiyatining eski
tizimi tugatildi. 
Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlangan keng ko’lamli islohotlar mamlkatimiz 

taraqqiyotining strategik maqsadi – demokratik huquqiy davlat va bozor iqtisodiyotiga asoslangan

adolatli fuqarolik jamiyati qurishga qaratilgan edi.
Mazkur islohotlar mamlakatimiz rahbari I.A.Karimov tomonidan yaratilgan beshta tamoyilga
asoslanib, amalga oshirila boshlandi. Bu tamoyillar quyidagilardan iborat: 
- Iqtisodiyot siyosat ustidan hukmron bo’lishi, u har qanday mafkuradan ozod bo’lishi lozim.
Iqtisod o’z qonuniyatlariga asoslanib rivojlanishi kerak; 
- Iqtisodni boshqarishda, ayniqsa yangi bozor iqsodiyotiga o’tilayotganda, davlat bosh islohotchi
bo’lib, uning boshqaruv tizimini qo’ldan chiqarmaslik kerak; 
-Konstitutsiya va qonunning ustunligi. Unga barcha barobar, hayotimizning turli sohasida rioya
etishi kerak; 
-Kuchli ijtimoiy siyosat yuritish. Bu bozor iqtisodiyoti yo’lidagi eng muhim vazifadir;
-Bozor iqtisodiyotiga o’tish shoshma-shosharliksiz, bosqichma-bosqich amalga oshirilmog’i 
lozim.
2