33
Bolalar maktab sharoitiga tabiiy moslashib ketadilar, bu esa o‘z navbatida maktabda
o‘qishning birinchi kunidan boshlab ta’lim-tarbiya ishining samarasini oshiradi.
Zero, maktabgacha ta’lim tashkiloti xodimlari birinchi sinfda bolalar oldiga
qo‘yiladigan talablarni yaxshi bilishlari, maktabga tayyorlov guruhidagi bolalarni
shunga muvofiq ravishda ta’lim olishga tayyorlashlari kerak.
Maktab bilan MTT o‘rtasidagi uzviy aloqa murakkab va ko‘p
tomonlama
tuzilishga ega. Unda ta’lim-tarbiyaviy ishlarning mazmuni, metod va usullari,
tashkiliy shakllari, shuningdek, bolalarni tarbiyalash shart-sharoitlari va pedagogik
talab kabi yetakchi tomonlarini ajratib ko‘rsatish mumkin.
Bunda quyidagilarga alohida e’tibor berish kerak:
1. Maktab talabi nuqtayi nazaridan bolalar bilimlarni chuqurroq egallab olishlari
lozim.
2. MTT nuqtayi nazaridan bolalarni maktab talabi darajasidagi bilim, malaka,
ko‘nikmalar bilan qurollantirish
3. Bolalarning maktabga ruhiy tayyorligi. Bu yerda vazifa bolalar mehnatning har
qanday
turiga tayyor turishlari, ularda aqliy mehnat, bilishga qiziqishni o‘stirish,
kelajakdagi mustaqil faoliyatga tayyorlashdan iborat.
4. MTTda beriladigan ta’lim rivojlantiruvchi tarzda bo‘lishi kerak.
5. MTT bilan maktab o‘rtasida izchil aloqa o‘rnatish, Uzviylik MTT va maktabda
shaxsni har tomonlama shakllantirish bo‘yicha olib boriladigan ta’lim-tarbiya ishini
izchillik bilan amalga oshirish imkoniyatini yaratadi. MTT Maktabgacha ta’lim
yoshidagi bolalarda boshlang‘ich sinf ta’limi maqsad va vazifalariga mos keladigan
sifat jihatdan yangi xususiyatlarni shakllantiradi. Maktabgacha ta’lim yoshidagi
bolalar egallagan xulqatvor shakllari, kattalar va tengdoshlari bilan bo‘ladigan
o‘zaro munosabat shakllari, axloqiy his-tuyg‘u va tasavvurlar maktabning
boshlang‘ich sinflarida bolalarga yangi axloqiy xulq-atvor shakllarini ularning
34
ongini, his-tuyg‘ularini tarbiyalash uchun manba bo‘lib xizmat qiladi. Maktab
bolalarda axloqiy tasavvurlar va xulq-atvorda birlik bo‘lishini tarbiyalash, o‘z xatti-
harakati uchun shaxsiy javobgarlikni seza bilish,
jamoatchilik xislatlari, sifat
jihatdan yangi bo‘lgan xulq-atvor shakllarini tarkib toptirish uchun shart-sharoit
yaratadi. Maktabda vatanparvarlik, baynalmilallik, o‘z vatani oldidagi burchini
chuqur anglash kabi his-tuyg‘ular shakllanadi. Bunday yuksak hislar bolalarning
MTTda ota-onalariga, oilasiga muhabbat, kattalarga hurmat,
ona tabiatga mehr va
shu kabi axloqiy hislari asosida shakllanadi. Maktabda bolalarni estetik tomondan
tarbiyalash bo‘yicha izchil ish olib boriladi. Bolalar musiqa va ashula darslarida
musiqa asbob-anjomlari bilan tanishadilar, ashula aytadilar, marsh sadolari ostida
yuradilar, o‘yinga tushadi san’at darsida esa o‘quvchilar chizmachilik va rasm
solishni, naqqoshlik rangtasvir, manzarali-amaliy san’at natyurmortni, portretni
birbiridan farqlashni o‘rganadilar. O‘qish darsida bolalar
adabiy janrlar bilan
tanishtiriladi. Amaliy mashg‘ulotlarda ularning badiiy, ijodiy qobiliyatlari yanada
rivojlantiriladi. Bolalarda mehnatsevarlikni tarbiyalash, mehnat ahliga ijobiy
munosabat, mehnat malaka va ko‘nikmalarini shakllantirish ishlari ham maktabda
o‘rgatilib boriladi. Maktab bilan MTT o‘rtasidagi mehnat tarbiyasi bo‘yicha uzviy
bog‘liqlik mehnat tarbiyasining mazmunini murakkablashtirishga, uni ijtimoiy
foydali tomonga qaratishga, bolalarning mehnatdagi mustaqilligi, o‘z-o‘zini tashkil
eta bilishga, axloqiy munosabatlarning ongli tus olishiga olib keladi.
Mehnat
faoliyati yanada tarkib topa boradi. Maktabdagi hamma o‘quv-tarbiyaviy jarayonlar
bola shaxsini har tomonlama shakllantirishni rivojlantirish bo‘yicha izchillik asosida
olib boriladi. Maktab bilan MTT o‘rtasidagi uzviy aloqa asosini MTT va maktabda
amalga oshiriladigan ta‘lim-tarbiya ishlari mazmunini belgilovchi dasturlar
o‘rtasidagi bog‘liqlik tashkil etadi. Hozirgi boshlang‘ich sinflar dasturi bilan MTT
dasturini olib solishtiradigan bo‘lsak, ular o‘rtasida bir qancha o‘zaro bog‘liqlarni
ko‘ramiz. Bu, eng avvalo, dasturlarda asos qilib olingan prinsiplarning umumiyligi
bilan belgilanadi. Ularning mazmuni bolalarni har tomonlama tarbiyalash maqsad
va vazifalariga mos kelish prinsipi, hayot bilan borliq, ilmiylik prinsiplari,
ta'limning tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi xususiyatga egaligi va falsafiy, ruhiy
nuqtayi nazarlarning birligida namoyon bo'Iadi. Birinchi sinf o‘quv dasturi ayrim
predmetlar bo‘yicha MTT dasturi bilan solishtirilganda ularda umumiylik ko‘pligini
ko‘ramiz. Masalan, MTTda ona tiliga o‘rgatish va boshlang‘ich sinflardagi ona tili
darsiga bolalar nutqini har tomonlama rivojlantirish kabi umumiy g‘oya
asos qilib
olinadi. MTTda bu ish bolalarning lug'atini boyitish, tovushlarni to‘g‘ri talaffuz
qilishga, ifodali o‘qishga o‘rgatish, bog‘langan nutqni shakllantirish orqali amalga
oshiriladi. Maktabda esa bolalarda mana shu MTTda egallagan bilim, malaka,
tushunchalarga asoslanib, yozma nutq malakasi, orfografik xat malakasi
shakllantiriladi, ularga morfologiya va sintaksis elementlari o‘rgatiladi. Shu bilan bir
35
qatorda MTTda boshlangan bolalar lugVatini boyitish, nutqning ifodaliligi,
bog'langan nutqni rivojlantirish davom ettiriladi.
Dostları ilə paylaş: