O‘quv uslubiy majmua Jizzax politexnika instituti kengashining 2020 yil 20

1. O‘quv fani o‘qitilishi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar. 
 
“Lok-bo‘yoq materiallar texnologiyasi” fani talabalarni , amaliy ko‘nikmalar, 
iqtisodiy hodisa va jarayonlarga uslubiy yondashuv hamda ilmiy dunyoqarashini 
shakllantirish va zifalarini bajaradi. 
Fan bo‘yicha talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalariga quyidagi talablar 

---

qo‘yiladi.
Talaba:
-
xomashyoni tanlash, lok-bo‘yoq materiallarini ishlab chiqarish, ulardan 
foydalanish 
tasavvuriga ega bo‘lishi;
-
mineral va organik bog‘lanish moddalar asosida tayyorlanadigan 
kompozitsion lok-bo‘yooq materiallarining xossalarivaularni yaxshilash 
usullarini 
bilishi va ulardan foydalana olishi;
-
lok-bo‘yoq materiallarini ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yishda metrologiya, 
standartlashtirish, sertifikatlashtirish va sifat nazoratiga oid me’yoriy texnik 
xujjatlardan foydalanaolish 
ko‘nikmalariga ega bo‘lishi kerak.
 
1 - Labaratoriya mashg'uloti
Mavzu; Lok-bo‘yoq materiallarini turlari bilan tanishish 
Aliflar. 
Lok-bo£yoqlar tayyorlashda, asosan, tabiiy va aralashlirilgan (sun’iy) 
aliflar ishlatiladi. Tabiiy aliflarning qotishi uning havodagi kislorod bilan 
oksidlanishi natijasidir. Tabiiy alif zig'ir, kanop, kungaboqar va boshqa o£simlik 
moylaridan tayyorlanadi. uning uchun o'simlik moyiga maxsus aralashma 
(sikkativlar) qo‘shilib, u 200°C gacha qizdiriladi. Zig‘ir va kanopdan olinadigan 
alif quriiishda yuqori sifatli ashyo hisoblanadi. Shuning uchun ular o‘ta muhim 
inshootlardagina ishlatiladi. Tabiiy alifning kamchiligi uning sekin qurishi, sun’iy 
aüflardan qimmatroq turishidir. Tabiiy alif o‘rniga quyuq-suyuqügi va parda hosil 
qñish xossalari unga yaqin bo‘lgan sun’iy va yarim sun’iy aliílarni ishlatish 
mumkin. Yarim sun’iy alif tayyoriash uchun o‘simlik moyi maxsus ishlanib, quyuq 
yopishqoq modda holatiga keltiriladi, keyin unga teng miqdorda (ya’ni 50%) 
erituvchi qo‘shiladi. Erituvchi suyuqlik sifatida skipidar, uayt-spirt yoki 
solventnaft (benzol) ishlatish mumkin. Quriiishda eng ko‘p tarqalgan yarim sun’iy 
aliflardan biri oqsol aralashmasidir. Sun’iy (surrogatli) aliñar neft mahsulotlaridan, 
masalan, neftenol va karbonol aliñar yoki kanifol va shunga o‘xshash organik 
moddalardan ishlanadi. Surrogatli aliñar binoning ichki yuzalari va ikkinchi 
darajah inshootlar uchungina ishlatiladi. Oksol alifi 3 xil bo‘ladi: 1 V—zig‘ir 
moyli, 2 SM—zig'ir yoki kanop yog‘i — 10%, kungaboqar va pista yog‘i — 30% 
li, 3. PV — pista yog‘i bilan soye yog‘ining aralashmasi. Sun’iy-sintetik aliflar — 
tarkibida yog‘ bo‘lmaydi, bo‘lsa 35% dan oshmaydi. Bunday aliflarga alkid 
(gliftal)li, tarkibida 35% yog‘, erituvchi modda 50% gacha bo‘ladi. Alumin va 
kalsiy I ii/J arming organik kislotalardagi eritmasi, shuningdek, sintolli, alif, 
slanesli kabi turlarga bo‘ladi. Kanop yogi. Yashil va och jigarrangda bo‘ladi. Sifat 
bo‘yicha kanop yog‘i zig‘ir yog‘i bilan bir xil va ulami o‘zaro alraashtirib ishlatish 
mumkin. Yaxshi polimerizatsiyalanadi va oksidlanadi, /ig\ir yog‘idan sekinroq 
quriydi. Temirni beton yuzasi bilan quyidagi tarkiblar yordamida yopishtirish 
mumkin: sement M500 yoki M600ni xlorli kalsiy bilan qorishtiiiladi va 
xamirsimon holatga kelgunga qadar yaxshilab aralashtiriladi, beton yuzaga 
surtiladi, yelimlanayotgan temir kuch bilan birlashtiriladi. Juda uzoq vaqtda qotadi. 
Moyli bo‘yoqlar. To‘la quriydigan va yariin quriydigan moyli ho'yoqlardan 
olingan pigmentlar suspenziyasiga moyli bo‘yoqlar deyiladi. Pigmentning rangiga 

---

qarab, ulami belila va rangli moyli bo‘yoqqa, konsistensiyasiga ko‘ra quyuq va 
ishlatishga tayyor guruhga ajratiladi. Ular tashqi va ichki metall va yog‘och 
buyumlarning (tom, devor va h.k.) yuzalami bo‘yash uchun mo‘ljallangan. U 
laming pardalari juda yaltiroq emas, ammo nam va atmosfera ta’siriga chidamlidir.
Bo‘yoqbop yelimlar. Bo‘yoq tarkiblarini tayyorlashda bog‘-lovchi sifatida 
hayvonot, o ‘simlik va polimer yelimlar ko‘p ishlatiladi. Bo‘yaladigan yuzani 
xomaki bo‘yashda (gruntlashda), devorlami shpatlyovkalashda, bo‘yoq tarkibini 
tezroq qotirish maqsadida yelimli eritmalardan foydalaniladi. Ular hayvonot 
yelimi, suyak, kazein va go‘sht pardadan ishlangan xillarga boMinadi. Suyak 
yelimi 
obdan 
tozalangan 
va 
yog‘i 
ajratib 
olingan 
hayvon 
suyaklarini qayta ishlab olinadi. Suyak yelimi to‘rt xil ko‘rinishda: qattiq plitka 
shaklida, yirik donali qilib tuyilgan, kukun qilib tuyilgan va gallerit deb ataluvchi 
bo‘tqasimon ko‘rinishda tayyorlanadi. Shuni esda tutish kerakki, yelim chirishi 
mumkin.
Kazein yelimi. Kazein yelimi quruq kazein kukuiiining ishqor va minerai 
tuzlar bilan aralashmasidan iborat. Kazein sut tarkibidagi 4% miqdordagi oqsil 
moddalar. Sut achitilganda undan suzmasimon quyqa tarzda kazein ajralib chiqadi. 
Tvorogda 20% ga yaqin tozalanmagan xom kazein boladi. Texnik kazeini sutdan 
tayyorlanadi. 0 ‘simük yelimlari ikki xil bo‘ladi: dekstrin va un changi. Dekstrin 
kraxmalni qayta ishlab olinadi, un changi esa don yanchish sanoatining 
chiqindisidan olinadi. Sun’iy yeîim — sun’iy smolalarning suvdagi eritmasi, ya’ni 
karboksilmetilsellulozalari bilan metilsellulozalarning suvdagi eritmasidir. U 
yelimli va moyli bo'yoqlar tayyorlashda ishlatiladi. Polimer yelimlar 
yopishuvchanligi juda yuqori bolgan sintetik pohmer moddalardan iborat. Bunday 
yelimlar suvli yoki spirtli eritmalar asosida tayyorlanadigan emulsiyalar sifatida 
ishlatiladi. U parda ashyolarni, gulqog‘ozlarni, darz ketgan yoki shikastlangan 
temir-beton konstruksiyalarni (SPVA sement yelimi) yopishtirishda ishlatiladi. 
Suyultiruvchi ashyolar. Quyuq bo‘yoq tarkiblarini suyultirishda yoki minerai 
pigmentlar asosida bo‘yoqlar tayyorlashda suyultiruvchi ashyolar ishlatiladi. 
Suyultiruvchining erituvchidan farqi shundaki, suyultiruvchiga parda hosil qiluvchi 
modda qo‘shilgan boMadi. Bu esa bo‘yoq tarkiblarining sifatini anchagina 
yaxshilaydi. 
Suyultiruvchi 
emulsiyalar xomaki bo‘yoqlar (gruntovkalar) 
tayyorlashda va quyuq moy boÉyoqIarni suyultirishda ishlatiladi. 
Masalan, rux va litropon belilasi hamda rangli quyuq bo‘yoqlardan ternir 
surigi, mo‘miyo va oxralami suyultirishda ishlatiladi.
Oltin rang bronza —xuddi alumin kukuni singari jez (latun), bronza yoki 
misni maydalash yo‘h bilan olinadi. Zarrachalari bir xil tuzilishga ega. Oltin rang 
bronzani moyli va emaîli bo'yoqqa qo‘shib, asosan, har xil ichki bezash ishlari 
uchun ishlatiladi. Oltin rang bronzaning berkituvchanligi 40 g/m2 ga teng. 
Bo‘yoqbop kukun to'ldirgichlar — oq rangli bo‘yoq tarkiblarga ishlatiladigan 
pigmentlarni tejash maqsadida qo‘llaniladigan erituvchilarda erimaydigan minerai 
modda. Bo‘yoq tarkiblar va buyum sirtini tekislashda tuyilgan talk, qum, 
changsimon kvars, andezit, diobaz, asbast ishlatiladi. Shuningdek, qorishmalar 
tayyorlashda, kaolin changi va shunga o'xshash kukun toldirgichlar ham ishlatiladi. 
Morilka — bu yuzaga rang berishda ishlatiladigan suyuqlikdir. Qayta ishlangan, 

---

silliqlangan yog'och yuzasiga surtilganda uning bo‘yalgan yuza rangini 
o‘zgartiradi. Suvli morilkalar himoya lovchi xossalarga ega bo‘lmaydi, erituvchi . 
va spirt asosidagi morilkalar amalda yog‘ochning chidamlihgini oshiradi. Suvli 
morilkani bo'yaladigan yuzaga bir va bir necha qatlamda berish mumkin.