O’quv yilida o’rta ta’lim uchun

29-bilet biologiya 

 

1) 

Hujayrada oqsillar turli xil funksiyalarni bajaradi. 

Qurilish funksiyasi - oqsillar hujayra va uning organoidlari 

membranasini hamda membranasiz organoidlarni hosil qilishda 

ishtirok etadi. Oqsil membraning ajralmas qismidir. 

Oqsillarga 

xos 

bo'lgan 

muhim  xususiyatlardan 

biri  katali zatorlik

 

funksiyasidir. 

Hujayra 

---

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

 

katalizatorlari odatda fermentlar 

deb ataladi. Hujayrada kechadigan moddalar almashinuvi jarayo nini fermentlar ta’minlab beradi. 

Barcha fermentlar  oqsil tabiat ga  ega 

bo'lib 

hujayraning o'zida sintezlanadi.

 

Hujayra  ichida fer 

mentlar bir vaqtning o'zida yuzlab minglab reaksiyalarni tezlata di. Hujayradagi har bir 

reaksiyaning ketishi uchun ayrim ferment 

kerak bo'ladi. Ya’ni har bir ferment alohida birikmaga tanlab ta’sir 

ko'rsatish xususiyatiga ega. 

Signal funksiyasi - hujayra membranasining yuza qismi da o'zining uchlamchi strukturasini tashqi 

muhit omillari ta’sirida 

o'zgartira oladigan oqsil (radopsin) molekulalari ioylashgan. Tash qi muhitdan signallar qabul 

qilish va hujayraga axborot beribtu rish oqsil strukturalarni o'zgarishi orqali amalga oshadi. 

Harakat funksiyasi - yuksak hayvonlarning hujayralari 

uchun zarur bo'lgan harakatlarining hamma turlari, sodda hayvon larda kipriklarning tebranishi, 

xivchinlarning harakatlanishi maxsus qisqaruvchi oqsillar faoliyati tufayli amalga oshadi. 

Transpor funksiyasi - bu oqsillarning o'ziga kimyoviy ele mentlar yoki biologik faol moddalarni 

biriktirib olishi va xilma-xil 

to'qima hamda organlarga yetkazib berishidir. Eritrotsit tarkibidagi 

gemoglobin oqsili 

kislorodni biriktirib 

olib barcha 

to'qima 

va 

organ

 

larga 

tashib 

beradi,  organlar 

faoliyati natijasida hosil bo'lgan kar bonat angidrid gazini o'pkaga olib keladi. 

Himoya funksiyasi - organizmga yot zarrachalar, begona 

oqsillar  yoki  mikroorganizmlar  o'tganda  leykositlardan  antitana  va  antitoksinlar  ishlab  chiqib 

ularga qarshi kumshadi. Antitana va an titoksinlar ta’sirida immunitet hosil bo'ladi. 

Zaxira funksiyasi - ayrim oqsillar sut, tuxum, o'simlik donlarida zaxira 

holatda to'planib embrion, murak uchun ozuqa sifatida sarf bo'ladi. 

Energetik funksiyasi - oqsillar muhim energiya manbayi hamdir. 1 g 

oqsil kislorod ta’sirida to'liq parchalanganda 11,6 kJ energiya ajralib 

chiqadi. 

Oqsillar gormon vazifasini ham bajarrndi. Masalan, insulin 

gormoni oqsil tabiatiga ega  bo'lib, 

qonda  glukoza 

miqdorini 

na 

zorat  qilib

 

turadi.  Umuman tirik 

organizmlarga xos bo'lgan barcha 

vazifalarni bajarish oqsil molekulalari tomonidan amalga oshiriladi. 

2) 

Vatandoshlarimiz Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, 

Zahiriddin 

Muxammad 

Bobur 

kabi buyuk 

allomalarimiz  o'zlari ning

 

tibbiyot  va 

ekologiya 

sohasidagi qarashlari bilan biologiya 

fanlarining rivojlanishiga o'z hissalarini qo'shganlar. 

Hozirgi davrda ham biologiya sohasining turli yo'nalishlarida o'zbek 

olimlarining hissalari juda katta va salmoqlidir. Jumladan, 

akademiklarimiz  Q.Zokirov,  A.Muzaffarovlar  -  botanika,  T.Zoxi  dov,  A.Muhammadiyev, 

J.Azimovlar - zoologiya, Yo.X.To'raquIov, 

B.Toshmuhammedovlar biokimyo va endokrinologiya, J.Xamidov 

hujayra va hujayra injeneriyasi, K.Zufrov hujayraning kimyoviy 

tarkibi  bo'yicha,  S.Mirahmedov,  N.Nazirov,  O.Jalilovlar  seleksiya  so  hasida,  J.Musayev, 

A.Abdukarimovlar genetika sohasida, akademik 

l./\bdurahmonov,  professorlar  R.Muhammedov,  O.Odilovalar  ge  netik  injeneriya  va 

biotexnologiya, akademik K.SH.Tojiboyev 

O'zbekiston florasini o'rganish sohasida katta ilmiy tadqiqot 

ishlarini  o'z  shogirdlari  bilan  olib  bormoqdalar.  Shuningdek,O'.T.AIIanazorova  O'zbekiston  va 

MDH davlatlari o'simliklar 

qoplamini tarqalish qonuniyatlariga asoslanib, geobotanik xari tasini tuzish sohasida ilmiy 

izlanishlar olib borib fan rivojiga 

kaffa hissa qo'shganlar va qo'shib bormoqdalar. 

Davlafimiz musfaqillikka erishgandan so'ng g'allachilik, me va-sabzavofchilik, g'o'za seleksiyasi 

va chorvachilik seleksiyasiga 

alohida e’fibor berilmoqda. O'zbekisfonlik seleksioner olimlar to monidan g'alla ekinlarining 

zararkunandalarga chidamli, kam suv 

talab qiladigan navlari yaratildi. Bulardan ayniqsa, mamlakatimiz 

sharoitiga mos serhosil "Ulug'bek-600" va "Sanzor" navlari diqqat ga sazovordir. O'zbekistonda 

yaratilayotgan bug'doy navlari o'ziga 

xos bo'lib, boshqalardan fizik-kimyoviy tarkibi va texnologik xusu siyatlari bilan ajralib turadi. 

O'zbekiston g'o'za seleksiyysida dunyo miqyosida salmoq li o'rinlardan birini egallaydi. Shuning 

---

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

 

uchun ham mamlakatimiz da g'o'za navlarini yaratishga katta ahamiyat berib kelinmoqda. 

G'o'za kolleksiyasini yaratishda akademik J.A.Musayev va uning 

shogirdlarining xizmatlari katta. Olimlarimiz tomonidan g'o'za ning serhosil, viltga chidamli 

navlari ko'plab yaratilgan. Bularga 

akademik Sodiq Mirahmedov tomonidan yaratilgan viltga chidam li "Toshkent-1", "Toshkent-2", 

"Toshkent-3" navlari, akademiklar 

Nabijon Nazirov va Oston Jalilovlar tomonidan g'o'zaning serhosil "AN-402", "Samarqand-3", 

"Yulduz" kabi navlari mashhurdir. 

Respublikamiz olimlari keyingi yillarda ham g'o'za seleksiyasi 

sohasida samarali 

ishlar 

olib  borib, ko'plab 

g'o'za 

navlarini yara  tishdi.

 

Bularga istiqbolli 

yangi 

g'o'za navlari: "Buxoro-9", "E3uxo ro-12", "Namangan-39", "Omad" kabi navlarni misol qilib 

olish mumkin. Akademik Ibrohim Abduraxmonov genetik injeneriya va 

biotexnologiya usullarini qo'llash orqali g'o'za genlaridan foydala nishning yangi imkoniyatlarini 

ochib "Porloq" navini yaratdi. 

3) 

Amilazaning kraxmalga ta’siri