O’quv yilida o’rta ta’lim uchun
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
9-bilet biologiya
Tirik organizmlarning hujayraviy tuzilishini o'rganish bevo sita mikroskopning kashf etilishi bilan bog'liq. 1665- yilda ing liz olimi Robert Guk daraxt po'stlog'idagi po'kak to'qimadan yupqa kesmalartayyorlab mikroskop yordamida kuzatganda ajoyib yangilikni kashf etdi. U daraxtning po'stlog'i bir xil mas sadan iborat bo'lmay, balki iuda mayda bo'shliqlardan, yy’ni ka takchalardan iborat ekanligini aniqladi. Bu mayda bo'shliqlarni R.Guk "sellula" (katakcha, uyacha, hujra) deb atadi. "Hujayra" atamasi ham shu ma’noga ega. Keyinchalik bir qator olimlar har xil o'simlikva hayvonlarning to'qimalarini mikroskop yordamida tekshirib, ularning hammasi ham hujayralardan tashkil topganini aniqladilar. Masalan, M.Malpigi va N.Gryu 1671-yilda o'simlik hujayralarining tuzilishini, A.Levenguk 1680- yilda qondagi qizil
Telegram: @imtihonlar_kanali_uz Bot: @imtihonuzb_bot Telegram: @imtihonlar_kanali_uz Bot: @imtihonuzb_bot
qon tanachalari - eritrositlarni, bir hujayrali hayvonlar va bak teriyalarni birinchi mara o'rganadi. Uzoq vaqt davomida hujayraning asosiy qismi uning tashqi qobig'i deb hisoblangan. Faqat XIX asrning boshlarida olimlar hu jayra qandaydir suyuqroq modda bilan to'ldirilgan degan xulosaga keladilar. 1831 - yilda ingliz botanigi R.E3raun hujayralarda yadro mavjudligini aniqlaydi. Chex olimi Ya.Purkine 1839- yilda hujayra tarkibidagi suyuqlikni protoplazma deb atashni taklif etadi.Shunday qilib, XIX asr boshlarida o'simlik va hayvon organizmlari hujayralardan tashkil topgan, degan xulosa vujudga keladi.
fanda to'plangan hujayra haqidagi ma’lumotlarga tayanib hujayra nazariyasini yaratdilar. Keyinchalik hujayra nazariyasi juda ko'p olimlar tomonidan rivoj lantirilli. Nemis olimi, shifokor R.Virxov hujayrasiz hayot yo'qli gini, hujayraning tarkibiy qismi yadro ekanligini va hujayra faqat hujayradan ko'payishini isbotlab berdi. K.Ber sutemizuvchilarning tuxum hujayrasini kashf etdi va ko'p hujayrali organizmlar bitta urug'langan tuxum hujayra - zigotadan rivojlanishini isbotladi. 1)
Meyz ham xuddi mitoz kabi interfazadan boshlanadi. Me yoz bo'linishi quyida ko'rsatilganidek, ketma-ket keladigan bos qichlardan iborat bo'lib, buning natijasida xromosomalar ma’lum o'zgarishga uchraydi. Buni quyidagicha ifodalash mumkin.lMeyoz Interfaza profaza I Interkinez profaza II metafaza I metafaza II anafaza I anafaza II telofaza I telofaza II bosqichlaridan iborat. Meyozning biologik ahamiyati - meyoz tufayli avlodlar al mashinuvi davomida xromosomalar sonining doimiyligi o'zgarmay di.
Meyozda
gomologik xromosomalarning juda ko'p xilma-xil va riantlari amalga oshadi. Meyoz jarayonida xromosomalar kon’yu gatsiyalashib, o'xshash qismlari bilan almashinishi (krossingover) natijasida irsiy axborotning yangi to'plami hosil bo'ladi. 2)
Hujayra shirasida suvda eriydigan birikmalar ko'p bo'ladi. Agar biz hujayrani tuzli eritmaga botirsak, hujayra tarkibidagi suv, hujayra tashqarisiga chiqa boshlaydi. Bunda hujayra tarangligi yo'qolib hu jayra pardasi asta-sekin burisha boshlaydi. Bu hodisa plazmoliz deb ataladi. Agar shu hujayra yana toza suvga botirilsa, u o'zining avvalgi holatiga qaytadi, ya’ni deplazmoliz hodisasi ro'y beradi Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|