O’quv yilida o’rta ta’lim uchun

12-bilet biologiya 

1) 

Plazmatik membrana birtekis yaxlit tuzilgan emas. Unda maxsus 

fermentativ kanalchalar bo'lib, ular orqali hujayraning ichki qismiga 

fermentlar yordamida ionlar ra kichik molekulali moddalar o'tadi. Shu 

---

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

 

bilan birga hujayra faoliyati natijasida hosil 

bo'lgan moddalar hujayra tashqarisiga chiqariladi. Ayrim hollar da ion va kichik molekulalar 

hujayra ichiga membrana orqali ham 

o'ta oladi, bu passiv diffuziya emas, balki faol transport bo'lib, 

ATF energiyasi sarflanishi orqali amalga oshadi. 

Plazmatik membrana orqali ayrim moddalar osonlik bilan 

o'tsa,  boshqalari  umuman  o'tmaydi.  Masalan,  K+  ionlarining  hu  jayra  ichidagi  miqdori,  uning 

tashqarisiga nisbatan ko'p bo'ladi. 

Na+ ionlari 

aksincha, 

hujayra  tashqarisida  ko'p. 

Na+  ionlari 

hu  jayra

 

ichida kam 

bo'lishiga 

qaramay hujayradan tashqariga chiqa riladi. K+ ionlari esa aksincha. Bu albatta, ATF energiyasi 

sarfi 

orqali amalga oshadi va faol transportga misol bo'ladi. Hujayra 

membranasining muhim xususiyati tanlab o'tkazish, ya’ni yarim 

o'tkazuvchanlikdir. 

Plazmatik membrana  faqat ayrim 

molekulalar 

yoki ionlarni  hu jayra  ichiga

 

o'tkazibgina 

qolmay, 

balki yirik molekulalar yoki ular 

yig'indisidan hosil bo'lgan yirik zarrachalarni ham o'tkazish xusu siyatiga ega. Bu xususiyat  o'z 

navbatida ikkiga: fagositoz va pi nositozga ajratiladi. 

2) 

Hayvonlarda 

urug'lanish. Ko'pgina suv hayvonlari,  jum 

ladan, 

baliqlar 

va

 

suvda 

hamda 

quruqlikda yashovchilarda 

urug'lanish bevosita suv bilan bog'liq. Bu hayvonlar ko'payish 

davrida juda ko'p tuxum hujayra va spermatozoidini suvga chiqa radi. Suv orqali spermatozoid 

tuxum hujayra ichiga kirib uni 

urug'lantiradi. Bu jarayonga tashqi urug'lanish deyiladi. Quruqlik da yashaydigan hayvonlarda esa 

ichki urug'lanish kuzatiladi. 

Urug'lanish jarayonida avval spermatozoid tuxum hujayra ga yaqinlashadi, uning bosh qismidagi 

fermentlar ta’sirida tuxum 

hujayra qobig'i erib, kichik teshikcha paydo bo'ladi. Bu teshikcha orqali 

spermatozoid yadrosi tuxum ichiga kiradi. Keyin har ikkala gametaning 

gaploid yadrolari qo'shilib, umumiy diploid yadro hosil bo'ladi, so'ngra 

bo'linish va rivojlanish boshlanadi. 

Ko'pchilik 

holatlarda  bitta 

tuxum 

hujayrani 

faqat  bitta  sperma 

tozoid

 

urug'lantiradi. Ba'zi 

hayvonlarda tuxum hujayraga ikki yoki 

bir nechta 

spermatozoid 

kirishi 

mumkin.  Lekin ularni urug'lanti 

rishda

 

faqat 

bittasi 

qatnashadi, 

boshqalari esa nobud bo'ladi. 

O'simliklarda  urug'lanish.  Yopiq  urug'li  o'simlik  (gulli  o'sim  lik)larda  urug'lanish  va  urug'ning 

rivojlanishini 

ko'rib 

chiqamiz.  Yopiq 

urug'li 

o'simliklarda  erkak gametalari

 

chang dona  chasida 

yetiladi. Chang donachasi ikkita hujayradan tuzilgan. Ana 

shu  hujayralarning  yirigi  vegetativ 

hujayra,  maydasi  esa 

genera 

tiv 

hujayra

 

deyiladi. 

Vegetativ 

hujayra o'sib uzun, ingichka nay chani vujudga keltiradi. Generativ hujayra vegetativ naycha ichi 

da ikkiga bo'linib, ikkita spermiy hosil qiladi. Chang naychalari tez o'sib, urug'chidagi 

tumshuqcha hamda ustuncha ichiga kiradi va tuguncha tomon yo'naladi. Chang naychalari turli 

tezlikda o'sadi. 

Lekin shulardan faqat bittasi boshqalaridan o'zib ketib, tuguncha 

ichidagi urug'kurtakka yetib boradi va uning ichiga kiradi. 

Spermiyning biri tuxum hujayra bilan qo'shilib zigota hosil 

qiladi, undan murtak 

rivojlanadi.  Ikkinchi 

spermiy  markaziy 

(dip  loid)  hujayra

 

bilan 

qo'shiladi 

va 

natijada  yadrosi  triploid,  ya’ni  uchta  gaploid  xromosoma  to'plamiga  ega  bo'lgan  yadroli  yangi 

hujay ra bunyodga keladi. Undan endosperm rivojlanadi. 

Yopiq urug'lilarda triploid endosperm, rivojlanib borayotgan murtak 

uchun zaxira oziq materialidir. Binobarin, gulli o'simliklarda 

qo'sh urug'lanishning mohiyati shundan iboratki, bir spermiy tu xum hujayra bilan qo'shilib 

murtakni, ikkinchisi markaziy hujayra bilan qo'shilib endospermni hosil qiladi. 

Gulli o'simliklardagi qo'sh urug'lanish hodisasini 1898- yilda akademik S.(3.Navashin kashf etgan, 

endospermning triploid ta biatini esa uning o'g'li M.S.Navashin 1915- yilda ochgan. Bu kash fiyot 

gulli  o'simliklarni  iuda  katta  guruhining  butun  rivojlanish  jara  yonlarini  tushunish  va  o'rganish 

uchun katta ahamiyatga ega bo'ldi. 

---

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

 

3) 

630 bo'lamiz 180 ga 4 mol glukoza ciqadi 

1 mol glukoza to'liq parchalansa 1280kkj energiya issiqlikka sarflanadi 4moldagisini topish uchun 

Imol ---- 1280kkj 

4mol --- x=5120kkj 

shunaqa praporsiya qilamiz