O’quv yilida o’rta ta’lim uchun

17-bilet biologiya 

1) 

Plastidalar - o'simlik hujayralarining organoidlari. Ular anor ganik moddalardan birlamchi 

uglevodlarni hosil qilishda ishtirok 

etadi. Plastidalarning uch xil turi mavjud:1. Leykoplastlar  - rangsiz bo'ladi. Ular o'simliklarning 

rang siz qismlarida, masalan, poyasi, ildizi, tugunaklarida bo'ladi. 

Leykoplastlar monosaxarid va disaxaridlardan kraxmal hosil qi lishda ishtirok etadi (ayrim 

leykoplastlarda oqsil va moylar ham 

to'planadi). 

2. Xloroplastlar - bu organoidlar o'simliklar bargi, bir yillik 

novdalari va pishib yetilmagan mevalarida ko'p bo'ladi. Xloroplast larda fotosintez jarayoni 

amalga oshadi. Xloroplastlarda ATF ham sintezlanadi. 

3. Xromoplastlar - har xil rangga ega plastidalar. Ular gullar 

va  mevalarga 

rang 

beruvchi 

karotinoidlardan iborat. 

Gultojibarg  lar 

va

 

mevalarning har 

xil 

ranglarda sariq, qizil, zarg'aldoq kabi 

bo'lishi xromoplastlarga bog'liq. Plastida membranalari orasidagi 

bo'shliqda  DNK,  RNK  va  ribosomalar  bo'ladi.  Plastidalar  o'z  on  togenezida  biri-ikkinchisiga 

aylanib turadi. Xloroplastlarxromo plastlarga, leykoplastlarxloroplastlarga aylanadi. 

2) 

Genlarning komplementarta’siri turli allelga mansub genlar ba’zi 

belgilarning rivojlanishiga bir muncha mustaqil ta’sir etishi 

bilan birga, ko'pincha turli shaklda o'zaro ta’sir ko'rsatadi. Natija da organizmda biron belgining 

rivojlanishi bir necha gen nazora ti ostida bo'ladi. Misol uchun, tovuqning toji har xil zotlarida 

turli shaklda bo'ladi. Bu narsa ikki juft genning o'zaro ta’siri natijasida genlarning alohida 

kombinatsiyasi tufayli tojlarto'rt xil variantda: ya’ni oddiy (aabb), no'xatsimon (aaBB yoki 

aaBb), gulsimon toj 

(AAbb,  Aabb)  yong'oqsimon  toj  (AABB,  AaBB,  AABb  yoki  AaBb)lar  shaklida  namoyon 

bo'ladi.(Benotipda allel bo'lmagan genlarning o'zaro ta’siri natijasi da organizmda yangi belgining 

rivojlanishiga olib 

kelishi 

genlar 

ning 

komplementar, ya’ni 

to'ldiruvchi

 

ta’siri 

deb ataladi. 

Genlar 

ning bunday ta’siri genotipi har xil bo'lgan xushbo'y hidli, oq gulli 

no'xatni o'zaro chatishtirishda ham aniq namoyon bo'ladi. Olingan 

birinchi bo'g'in duragaylar qizil rangda bo'ladi. 

Birinchi bo'g'in duragaylar o'zaro chatishtirilganda ikkinchi bo'g'in 

o'simliklarda ajralish: 9:7 nisbatda, ya’ni bir fenotipik sinf (/1 6) qizil, 

ikkinchisi (7/16) oq bo'ladi, demak natijaviy nisbat 91. 

Ota-ona o'simliklarning genotipi - AAbb va aaBB bo'lib, ularning har 

biri bittadan dominant (A yoki B) genga ega. Bu dominant 

genlar alohida-alohida  holda 

gulga 

qizil 

rang 

bera  olmaydi,  shu  ning  uchun

 

ota-ona 

no'xat 

o'simliklarining guli oq bo'ladi. Kom plementar irsiylanishda fenotip jihatdan ajralish 

F2 da 9:3:3:1,9:7, 

9:3:4, 9:6:1 nisbatlarda bo'ladi. 

3) 

A-6 BO D-5 C-2 E-1 JO K-3