Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари
Yüklə 4,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
( R
f ) dan foydalaniladi. R f quyidagi formula asosida hisoblanadi: 19-rasm. Qog’oz xromatogafiyasi uchun ishlatiladigan asbob (1-qopqoq, 2-xromatogra- fiya qogʻozi, 3-front chizigʻi, 4-erituvchi 28 Bunda: a–modda tomizilgan nuqta (start)dan dog‘ markazigacha bo‘lgan masofa, b–start chizig‘idan erituvchi chegarasigacha bo‘lgan masofa. Ma’lum bir erituvchilar sistemasida aniqlangan R f ning qiymati qaysi moddaga to‘g‘ri kelishi toza moddalar uchun tuzilgan ma’lum jadvalga solishtirib topiladi. Lekin R f ning qiymati qo‘llanilayotgan erituvchilar sistemasiga, haroratga, qog‘ozning turiga, tomizilgan moddaning miqdoriga va boshqa omillarga bog‘liq. Aminokislotalarni qog‘oz xromatografiyasi usulida aniqlash. Tekshirilayotgan aminokislotalar aralashmasining spirtli eritmasidan va “guvoh” moddalar – valin, glitsin, fenilalaninlarning ham spirtli eritma-laridan xromatografik qog‘ozning start chizig‘iga bir necha tomchidan (yuqorida bayon qilingan usulda) tomizilib, so‘ng quritiladi va n–butanol– suv–sirka kislota (4:5:1) dan iborat erituvchilar sistemasi solingan maxsus silindrga tushi-riladi. 15–18 soatdan so‘ng xromato-grafik qog‘oz silindrdan olinib, qalam bilan front chizig‘i belgilanadi va xromatogamma mo‘rili shkafda yoki maxsus quritish kamerasida quritiladi. So‘ngra xromatogammaga purkagich bilan ningidrinning spirtli eritmasi sepiladi va bir soat davomida qorong‘i joyda yoki 5–10 daqiqa 100°C haroratdagi quritgich shkafda quritiladi. Natijada xromatografik qog‘ozda binafsha rangli dog‘lar hosil bo‘ladi. Tekshirilayotgan aminokislotalar eritmasidan xromatogammada hosil bo‘lgan dog‘larning taqsimlanish koeffitsiyenti hisoblanib, guvoh moddalar – valin, glitsin va fenilalaninlarning taqsimlanish koeffitsiyenti ( R f ) bilan solishtiriladi. Bu aminokislotalarni n–butanol–suv–sirka kislota (4:5:1) sistemasidagi taqsimlanish koeffisienti R f : glitsin 0,13, valin 0,36 va fenilaninin uchun 0,46 ga teng. Yupqa qavatda xromatografiyalash. Hozirgi vaqtda sintetik, ayniqsa, tabiiy moddalarni analiz qilishda xromatografiyaning ancha qulay va tez bajariladigan turlaridan biri yupqa qavatda xromatografiyalash keng qo‘llaniladi. Bu usulda xromatografiyalashning afzalligi shundan iboratki, bunda kimiyoviy reaksiyalarning borishini nazorat qilish, kolonka yordamida ajratilayotgan murakkab aralashmalarni ayrim kompo-nentlarga ajralishini kuzatish va xromatografik plastinkalarni tezda tayyorlab, moddalarni tezroq identifikatsiyalash mumkin. Moddalarni yupqa qavatda bir marta xromatografiyalash uchun 10–30 daqiqa vaqt sarf bo‘ladi, xolos. Bu xromatografiyaning ish texnikasi dastlab turli o‘lchamdagi (8x15, 10x20 va hokazo) shisha plastinkalarda yupqa adsorbentning qatlami hosil qilishdan boshlanadi. 21–rasm. Xromatografiyalash uchun shisha oyna yuzasiga yupqa qatlam tayyorlash. 29 Buning uchun shisha plastinkaning ustida adsorbentlardan (alyuminiy oksid, silikagel va hokazo) birini olib, uning ustidan maxsus yupqa qatlam hosil qiluvchi asbob yurgiziladi. So‘ngra tekshiriladigan modda eritmasidan yupqa qatlam hosil qilingan plastinkaga bir necha tomchi shisha kapillyar orqali tomiziladi va plastinka maxsus erituvchilar sistemasi solingan eksikatorga tushiriladi. Erituvchi plastinkadagi adsorbentning barcha yuzasiga shimilgandan so‘ng, xromatogamma eksikatordan olinadi va quritilib yod bug‘lari bilan yoki boshqa rang beruvchi modda eritmalari bilan ishlanadi. Bu usulda tayyorlangan yupqa qatlam shisha yuzasida yopishmagan yupqa qatlamli xromatografiya deyiladi. Bunday yupqa qatlamli xromatogamma tezda buziladi. Shuning uchun ko‘pincha shisha yuzasida adsorbent mustahkam yopishgan yupqa qavatli xromatografiyadan foydalaniladi. Bunday yopishgan yupqa qavatli plastinkalar tayyorlash uchun 5 % gips qo‘shilgan adsorbentning suvli suspenziyasi hosil qilinib, maxsus katok yordamida yupqa qavat hosil qilinadi. Tayyorlangan yupqa qavat shisha yuzasiga yaxshi yopishgan bo‘lib, uni har qanday yo‘nalishda bir tomonlama yoki ikki tomonlama xromatografiyalashda ishlatish mumkin. Кo‘pincha bu usul bilan bir necha plastinkalar tayyorlanib, bular alohida eksikatorlarda saqlanadi. Yupqa qatlamda xromatografiyalash bilan moddalarni faqat identifikatsiyalash emas, balki aralashmadan kamroq miqdorda toza individual modda ajratib olish ham mumkin. Yüklə 4,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|