Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

 
Nisbiy zichlik 
Moddaning eng muhim fizikaviy konstantalaridan biri uning nisbiy 
zichligidir. Nisbiy zichlik suyuq moddalar izomerlari aralashmasini identifikatsiya 
qilish hamda molekulyar refraktsiyani hisoblash uchun, ayniqsa, muhimdir. 
Moddaning zichligi uning massasining hajmiga nisbati bilan o`lchanadi: 
V
m
d

Bunda: 
t — 
moddaning massasi, g hisobida; 
V — 
moddaning hajmi, sm
3
hisobida. 
Amalda laboratoriya ishlarida nisbiy zichlikdan foydalaniladi. 
Moddaning nisbiy zichligi (d) 4°C dagi suvning ogirligiga nisbatan aniqlanadi. 
Moddaning nisbiy zichligi temperaturaga bog`liq. Shuning uchun 
moddalarni nisbiy zichligi ko`rsatilganda bu zichlik qanday temperaturada 
aniqlanganligini ham ko`rsatish kerak. Odatda nisbiy zichlik 15°C yoki 20°C da 
o`lchanadi. Masalan, d
20
4
, bu 20° temperaturada moddaning 4°C dagi massasiga 
nisbatan aniqlangan nisbiy zichligini ko`rsatadi. 
Suyuqliklarning nisbiy zichligini aniqlashda areometr, piknometr va 
gidrostatik tarozilardan foydalaniladi (27-rasm). Suyuqliklarning nisbiy zichligini 

---

33 
areometr yordamida aniqlashda zichligi aniqlanishi kerak bo`lgan suyuqlik 
tsilindrga areometr tushirilganda toshib ketmaydigan qilib quyiladi va suyuqlik 
yuzasiga to`g`ri areometr shkalasining ko`rsatkichiga qarab uning nisbiy zichligi 
o`lchanadi. Suyuqlikning nisbiy zichligi qancha kam bo`lsa, areometr shuncha 
chuqurga botadi va bu suyuqlikning nisbiy zichligi kam bo`ladi. 
25-rasm. Piknometr 
Ba`zi areometrlarga termometr o`rnatilgan bo`lib, bir vaqtning o`zida nisbiy 
zichlik qanday temperaturada aniqlanayotganligini ham bilish mumkin. 
Suyuqliklarning nisbiy zichligini aniq o`lchash uchun (0,001 aniqlikda) 
piknometrlardan 
foydalaniladi. 
Buning 
uchun 
analitik 
tarozida 
bo`sh 
piknometrning og`irligi 0,001° aniqlikda o`lchanadi. Keyin suv solingan 
piknometr, so`ngra zichligi aniqlanishi kerak bo`lgan suyuqlik solingan 
piknometrning massasi aniqlanadi. O`lchash bir xil temperaturada 2-3 marta 
takrorlanadi. So`ngra suyuqlikning nisbiy zichligi quyidagi formulaga ko`ra 
hisoblab topiladi: 
m
m
m
m
d



2
1
Bu erda: 
t -
bush piknometrning massasi, 
g 
hisobida, m
1
-zichligi aniqlanishi kerak 
suyuqlik solingan piknometrning massasi, m
2
– suv solingan piknometrning 
massasi.