Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

2. Metall atsetilenidlarning hosil qilinishi va xossalari. 
a) Kumush 
oksidning ammiakdagi eritmasidan probirkaga 2-3 ml olib, eritmaga atsetilen 
yuboring. Oq cho`kma tushishini kuzating: 
HC

CH + 2 [Ag(NH
3
)
2
]OH 

AgC

CAg

+ 4NH
3

+ 2H
2
O 
b) Probirkaga 2 ml mis(I) xloridning ammiakdagi eritmasidan* quyib unga 
atsetilen yuboring. Qizil cho`kma tushadi: 
HC

CH + 2 [Cu(NH
3
)
2
]Cl 

CuC

CCu

+ 4NH
3

+ 2HCl 
2NH
3
+ HCl

2NH
4
Cl 

---

44 
Eslatma. Atsetilenidlar quritilganda juda portlovchi moddalardir, ular bir oz qizdirilsa 
yoki biron narsa bilan urilsa tezda portlaydi. Shuning uchun ular bilan ishlashda juda 
ehtiyot bo`ling. 
v) Kumush atsetilenid cho`kmasini ehtiyotlik bilan fil’trlab olib 
suvda yuving. Fil’trdagi nam atsetilenidni quruq fil’tr qog`oz orasiga olib quriting 
va kichkina kristalini asbest to`r ustiga qo`yib qizdiring. Portlash sodir bo`ladi: 
AgC

CAg + O
2

CO
2
+ Ag
2
O 
Kumush atsetilenidning qolganini fil’tr qog`oz bilan birga (shuningdek mis 
atsetilenidni ham) 1:4 suyultirilgan xlorid kislotaga solib qo`ying. Chunki 
kislotalar ta`sirida atsetilenidlar parchalanadi. 
AgC

CAg + HCl

HC

CH + 2AgCl

3. Atsetilenga suvning birikishi (Kucherov reaktsiyasi). 
Kolbaga 3-4 g 
kal’tsiy karbid solib, unga tomizgich voronka orqali tomchilatib osh tuzining 
suvdagi eritmasidan (reaksiyani sekinroq olib borish uchun) quying. Probirka A ga 
0,2 g sariq simob (II)- oksid, 4 ml suv va 2 ml konts. sul’fat kislota soling. Simob 
oksidi kislotada erib ketsin. Probirka B ga 3 ml suv (ozroq muz qo`shilgan) 
solinadi. Kolbada atsetilen hosil bo`la boshlagach, probirka A ni issiq suvli 
stakanga botiring. Bunda hosil bo`lgan sirka al’degid haydalib, probirka B 
yig`gichga o`tadi. 
HC

CH + H
2
O 

 

4
HgSO
CH
3
CHO
 
* 1 g mis xloridni 2 ml. konts. ammiak eritmasi hamda 10 ml suvda eritib, boshqa probirkaga quyiladi va 
uning tagiga mis yoki mis sim bo`laklari tashlab saqlanadi. eritmaga 20% li gidroksilamin eritmasidan 2 - 3 tomchi 
qo`shish zarur, CHunki Si
+
havoda oksidlanib, Si
+2
ga aylanadi. Gidroksilamin Si
++
ni Si
+1
gacha qaytaradi: 
4 Cu
++
+ 2NH
2
OH 

4Cu
+
+ 4H
+
+ N
2
O + H
2
0
Yig`gich-probirkadagi suyuqlikdan olib, unga yodning ozroq ishqor 
qo`shilgan kaliy yodiddagi eritmasidan tomizing. Sariq rangli yodoform 
cho`kmasi hosil bo`lishini kuzating: 
I
2
+ NaOH 

NaI + NaIO 
3NaIO + CH
3
CHO 

CI
3
CHO + 3NaOH 
CI
3
CHO + NaOH 

CHI
3

+ HCOONa 
Sirka al’degidni «kumush kuzgu» reaktsiyasi yordamida aniqlash ham 
mumkin. Buning uchun hosil qilingan sirka al’degid eritmasidan bir necha tomchi 
olib, unga kumush oksidning ammiakdagi eritmasidan qo`shing. Probirkani isiting. 
Probirka devorlarida yaltiroq kumush hosil bo`lishiga e`tibor bering: 
2 [Ag(NH
3
)
2
]OH + CH
3
-CHO 

CH
3
-COOH + 2Ag + 4NH
3
+H
2
O