Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

 
Savol va mashqlar 
1.
Nima sababdan alkinlar nukleofil’ birikish reaktsiyalariga moyil? 
2.
Atsetilen vodorodlarining harakatchanligi qanday tushuntiriladi? 

---

45 
3.
Bitta idishda etilen, ikkinchisida esa atsetilen bor. Qaysi idishda nima 
borligini qanday usullar bilan aniqlash mumkin? 
4.
Quyidagi 
alkinlarning 
struktura 
formulalarini 
yozib, 
sistematik 
nomenklaturaga ko`ra nomlang: a) etilpropilatsetilen, b) metilizopropil-atsetilen, 
v) etilizobutilatsetilen, g) di-ikkilamchibutilatsetilen, d)uchlamchi-izoamilatsetilen. 
5.
Quyidagi birikmalarni Kucherov reaktsiyasi bo`yicha qaysi alkinlardan 
olish mumkin? 
a) CH
3
CH
2
CH(CH
3
)C(O)CH
3
b) (CH
3
CH(CH
3
)C(O)CH
2
CH(CH
3
)
2
6. Quyidagi alkinlarning qaysi biri atsetilenid hosil qila oladi? 
a) butilatsetilen, b) dietilatsetilen, v) 2-metilpentin-4, g) 2-metilpentin-3 
Atsetilenid hosil bo`lish reaktsiyalari tenglamalarini yozing.
7. 1,1-dibrombutan; b) 4,5-dixlor-2-metilpentan, v) 3,3-dibrom-2,2-
dimetilpentan, 
g) 
3,4-diyodgeksan, 
d) 
4,5-dixlor-2-3-dimetilpentanlardan 
ishqorning spirtdagi eritmasini ta`sir ettirib, tegishli alkinlar olish reaktsiyalari 
tenglamalarini yozib, hosil bo`ladigan alkinlarni sistematik nomenklaturaga ko`ra 
nomlang. 
8. Kumush atsetilenid xlorid kislota ta`sirida parchalanganda 0,9566 g 
AgC1 hosil bo`lgan. Parchalangan monoatsetilenidmi yoki diatsetilenidmi? 
 
 
 
 
ALKADIENLAR VA YUQORI MOLEKULYAR BIRIKMALAR 
Alkadienlar yoki dienlar molekulasida ikkita qo`shbog` tutadigan tarkibi 
C
n
H
2n-2
umumiy formulaga muvofiq keladigan uglevodorodlardir. Qo`shbog`lar 
yonma-yon 
(CH
2
=C=CH
2
allen), 
bitta 
oddiy 
bog` 
orqali 
ajratilgan
(CH
2
=CH–CH=CH
2
butadien-1,3) yoki ikkita va undan ortiq oddiy bog` orqali 
ajratilgan (CH
2
=CH–CH
2
–CH=CH
2
pentadien-1,4) bo`lishi mumkin. Qo`shbog`lar 
ikkita oddiy bog` orqali ajratilgan birikmalarning xossalari alkenlarnikiga 
o`xshash. Lekin qo`shbog`lar bitta oddiy bog` orqali ajratilgan (oralatma 
bog`lanishli) birikmalarning xossalari alkenlarnikidan farq qiladi. Ikkinchidan, bu 
dienlar sanoat ahamiyatiga ega. Dienlar alkenlarga nisbatan barqarordir. 
Butadiendagi uglerod atomlari sp
2
–gibridlanish holatida 
C
1
–C
2 
va C
3
–C
4
bog`lar 
sof p- orbitallarning qoplanishidan vujudga kelgan deb qaraladi. C
2
–C
3
bog`lar sr
2
-
gibrid orbitallar hosil qilgan 

- 
bog`lardir. Lekin butadiendagi bog`lar uzunligini 
rentgenostruktura analizi bilan aniqlash shuni ko`rsatadiki, molekuladagi barcha 
C
1
–C
2
, C
2
–C
3
, C
3
–C
4
bog`lar uzunligi oddiy va qo`shbog`lar oralig`idadir. 
Boshqacha aytganda, butadienda na qo`shbog`, na oddiy bog` bor. To`rtala p-
orbital bir-biri bilan qoplanib, yaxlit elektron bulut (

-molekulyar orbital) hosil 
qiladi. Bulut zichligi molekulaning normal holatida uning hamma joyida bir xil va 
uglerod atomlari baravar uzoqlikda joylashgan. Bu hodisa rezonans deyiladi. 
elektron bulutlar zichligining bir xil taqsimlanishi sxematik punktir chiziqlar bilan 
ifodalanadi (B): 

---

46 
Molekulaga biror qutbli reagent (X
+

:X
–
) yaqinlashganda butadiendagi elektron 
bulutlarning bir tekis taqsimlanishi buzilib, bulut butunlay bir tomonga siljiydi, 
ya`ni butadien molekulasi qutblanadi. 
Laboratoriya ishlari