Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

Etilatsetat 
Formulasi:
CH
3
C
O
O CH
2
CH
3
Asosiy reaksiyasi: 
CH
3
C
O
O
CH
2
CH
3
CH
3
COOH + C
2
H
5
OH
H
2
SO
4
+ H
2
O
Reaksiya mexanizmi: 
CH
3
C
O
O
H +H
+
HSO
4
-
Tez
Sekin
CH
3
C
O
O
H +HSO
4
-
H
+
CH
3
C
O
O
H +C
2
H
5
OH
H
+
Tez
Sekin
CH
3
C
O
-
O
C
2
H
5
+
O
H
H
+
H
CH
3
C
O
-
O
C
2
H
5
O
H
H
+
H
Tez
Sekin
CH
3
C
O
O
C
2
H
5
+ H
2
O
H
+
+
CH
3
C
O
O
C
2
H
5
+ HSO
4
-
+
H
Tez
Sekin
CH
3
C
O
O
C
2
H
5
+ H
+
HSO
4
-
 
Qo‘shimcha reaksiyasi:
CH
2
O CH
2
CH
3
H
2
SO
4
+ H
2
O
2C
2
H
5
OH
H
3
C
Qizdirish
 
Reaktivlar: 
20 ml muz sirka kislota, 22,5 ml etil spirt, sulfat kislota (d = 1,84 
g/ml), natriy karbonat, kalsiy xlorid.
100 ml sig‘imli Vyurs kolbasiga 2,5 ml etil spirt quyib, ustiga ehtiyotlik bilan 
aralashtirib turib 2,5 ml konsentrlangan sulfat kislota qo‘shiladi. Shundan keyin 
kolbaga oqimi pastga qiya qilib, suvli sovitgich ulanadi. Tomizgich voronkali probka 
bilan kolba og‘zini berkitib, kolba moy hammomida 140°C gacha qizdiriladi 
(termometr hammom ichiga tushib turishi lozim). Qizdirilgan suyuqlikka asta–sekin 
quyiladi.
Moy hammomi o‘rniga qum hammomi ishlatish mumkin. U holda termometr 
reaksion aralashma ichiga tushiriladi. Aralashmaning harorati 120°C dan oshmasligi 
lozim.
Tomizgich voronka orqali 20 ml etil spirt, 20 ml muz sirka kislota aralashmasi 2 
soat davomida qo‘shiladi va 140°C da hosil bo‘layotgan etilatsetat haydaladi (yuqori 
haroratda qo‘shimcha modda dietil efirning hosil bo‘lishi ko‘payadi). Reaksiya 
tamom bo‘lganidan keyin tarkibida sirka kislota qo‘shilmasi bor distillyat natriy 
karbonatning konsentrlangan eritmasi bilan neytrallanadi. Natriy karbonat eritmasini 
asta–sekin shisha tayoqcha bilan suyuqlikni aralashtirib turib qo‘shiladi (CO
2
gazining ajralib chiqishi natijasida aralashma ko‘piradi). Aralashmaning efir qismiga 

---

75 
tushirilgan ko‘k lakmus qog‘oz qizarguncha soda eritmasi qo‘shiladi. Sirkaetil efir 
pastki suv qavatidan ajratgich voronka yordamida ajratiladi va u kalsiy xloridning 
to‘yingan eritmasi (8 ml suvda 8 g kalsiy xlorid eriydi) bilan chayqatib aralashtiriladi. 
Efir ajratilib kalsiy xlorid bilan quritiladi va suv hammomida haydaladi. 71–75°C da 
sirkaetil efir, etanol va suvdan iborat azeotrop aralashma hamda 75–78°C da toza 
sirkaetil efir haydaladi. Uning unumi 20 g.
Sirkaetil efir (etilatsetat) – xushbo‘y hidli rangsiz suyuqlik. Efir, etanol, xloroform, 
benzol bilan aralashadi, suvda kam eriydi. Molekulyar massasi 88,10; suyuqlanish 
harorati – 83,6
o
C; qay-nash harorati 77,15°C; d
20
4
0,901; n
20
D
3724.
Etilatsetat etanol va suv bilan quyidagi azeotrop aralashmalar hosil qiladi: a) 91,8 
% etilatsetat va 8,2 % suv, 70,4°C da qaynaydi; b) 83,2 % etilatsetat, 9 % etanol va 
7,8 % suv, 70,3°C da, qaynaydi; d) 69,2 % etilatsetat va 30,8 % etanol 71,8°C da 
qaynaydi.