Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

XROMATOGAFIYA
Organik moddalarni tozalash va analiz qilishning xromatografiya metodlari 
Xromatografiya metodini 1903–yilda mashhur rus olimi M.S. Svet kashf etgan.
Xromatografik analiz – aralashma moddalarni tozalash va ajratishning fizik–
kimyoviy usuli bo‘lib, u aralashmalarning adsorbent (qo‘zg‘almas faza) yuzasida 
yutili
shi 
va erituvchida (qo‘zg‘aluvchi faza) turlicha surilishiga asoslangan. 
Xromato-grafik analiz, asosan, uch turga – ion almashinish, 
adsorbsion va taqsimlash xromatografiyalariga bo‘linadi. 
 
Adsorbsion xromatografiya. 
Bu usul bilan modda
larni 
aralashmalardan ajratish va tozalash, ular
ning 
adsorbent 
yuzasida adsorbsiyalanish va erituv
chi 
bilan desorbsiyalanish 
jarayonlari turlicha bo‘
lishiga 
asoslangan.
Adsorbsion 
xromatografiya 
maxsus 
xromatografik
 
kolonkalarda olib boriladi. Xromatografik kolonka sifatida 
(tozalanishi lozim bo‘lgan moddaning miqdoriga qarab) turli 
o‘lchamdagi shisha naylar ishlatiladi! Кolonkaning tubiga ozroq 
paxta joylashtirilib, vertikal holatda shtativga o‘rnatiladi. 
So‘ngra xromatografik kolon-kaning 2/3 
yoki 
3/4 qismi bir xil 
3
1
2
19-rasm.
Xromotogafik kolonka:
1-adsorbent
2-paxta
3-erituvchi

---

25 
o‘lchamdagi ma’lum adsorbent bilan to‘ldiriladi. Xromatografiyada adsorbent 
sifatida, asosan, alyuminiy oksid, silikagel, gilmoya kukuni, sellyuloza, poliamid 
va boshqalar ishlatiladi. Moddalarni xromato-grafik kolonkalarda ajratishda 
ko‘pincha maxsus “Xromato-grafiya uchun” deb belgilangan turli markadagi 
alyuminiy oksid va silikagellardan foydalaniladi. Bu adsorbentlarni ishlatishdan 
oldin teshiklari 0,25 mm o‘lchamdagi elakdan o‘tkazib olinadi. Кolbaga adsorbent 
va xromatografiya uchun tanlangan erituvchidan solib, yaxshilab chayqatiladi. 
So‘ngra hosil qilingan alyuminiy oksid suspenziyasi kolonkaga oz–ozdan quyiladi 
va adsorbentni yaxshi joylashtirish uchun kolonka vaqt–vaqti bilan yo‘g‘on bir 
bo‘lak vakuum rezina bilan urib turiladi. Кolonka devoriga yopishib qolgan 
adsorbent esa erituvchi bilan yuvib tushiriladi. Кolonka shu tarzda adsorbent bilan 
to‘ldirilgandan so‘ng tozalanishi
 
lozim bo‘lgan aralashma eritma holida yoki 
alyuminiy oksid bilan aralashgan holda kolonkaga asta–sekin solinadi, kolonka 
erituvchi bilan yuviladi. Кolonkadan erituvchining oqib o‘tish tezligi jo‘mrak
yordamida boshqarib turiladi. Bunda kolonkadan oqayotgan erituvchining