Organik moddalarning ishlatilishi

MODDALARNI ISHLATILISHI.

^N2^{O – tibbiyotda narkotik sifatida ishlatiladi.}

NaBr – kunchilikda oshlovchi modda sifatida ishlatiladi.

Nikotin – qishloq xo’jaligida kontakt insektitsid sifatida ishlatiladi.

Nikotin kislota amidi – pellagra kasalligini davolashda ishlatiladi.

Nitroglitserinning 1 % li eritmasi – yurak kasalliklarida dori-darmon sifatida ishlatiladi.(qon tomirlarni kengaytiradi)

7

96. 
    Nitron tola – kastum va palto to’qimalar, trikotaj, suniy mo’yna, shuningdek, sochiq, dasturxon, chayshab,gordin va boshqalar tayyorlanadi.
    
97. 
    Ortoftal kislotaning dimetil efiri – qishloq xo’jaligida reppelent (chivinlarni va boshqa hashoratlarni haydovchi) sifatida ishlatiladi.
    
98. 
    Petroley efir – erituvchi sifatida ishlatiladi.
    
99. 
    Pirogallol – fotografiyada ochiltirgich sifatida ishlatiladi.
    
100. 
     Polivinilspirt – turli tolalarni va tayyoq gazlamalarni oharlash uchun ham ishlatiladi. Jarrohlikda shoyi va ketgut tolalar o’rniga ishlatilmoqda.
     
101. 
     Polivinilxlorid – sanoatda linoleum olishda ishlatiladi.
     
102. 
     ^{Rezorsin (C}6^H4^(OH)2^{) - tibbiyotda dizenfeksiyalovchi sifatida ishlatiladi.}
     
103. 
     Siklogeksanol – o’stiruvchi sifatida ishlatiladi.
     
104. 
     ^{Siklopropan (C}3^H6^{) - tibbiyotda narkoz sifatida ishlatiladi.}
     
105. 
     Sirka kislota – bo’yoqlar (M; mis(II) asetat, indigo) dorilar – (M;CH₃COOPb(OH), aspirin), murakkab efirlar, sirka angidrid, monoxlorsirka kislota sintez qilish uchun ishlatiladi.
     
106. 
     Stovarlos – tibbiyotda uyqu kasalligini davolashda ishlatiladigan preparatdir
     
107. 
     Teflon (tetraftoretilen) – turli asboblar (stanik, reaktor, kron, membrana, nasos va hakazolar), elastik naylar, turli diametrdagi trubalar yasaladi. Turli usullar bilan turli xil potoplast ham olish mumkin.
     
108. 
     Tetraxlor etan – yog’lar va ko’p organik moddalarni yaxshi erituvchisi hisoblanadi va eng muhimi o’t olish xavfi yo’qligi qulay.
     
109. 
     ^{Tetraxlor metan (CCl}4^{) – yong’inni o’chirishda ishlatiladi}
     
110. 
     ^{Tetraxlormetan (CСl}4^{) - erituvchilar sifatida ishlatiladi.}
     
111. 
     ^{Tetrayod pirrol (C}4^J4^{NH) – tibiyotda antiseptit modda sifatida ishlatiladi.}
     
112. 
     ^{Trixlormetan (CHCl}3^{) - erituvchilar sifatida ishlatiladi.}
     
113. 
     ^{Vismutil nitrat (BiONO}3^{)- tibbiyotda oshqozon kasalliklarini davolashda} ishlatiladi.
     
114. 
     ^{Viterit (BaCO}3^{)- emal tayyorlashda ishlatiladi.}
     
115. 
     ^{Xloroform (CHCl}3^{) – tibbiyotda narkoz sifatida ishlatiladi.}
     

8

116. 
     Yer po’stlog’ining 98 % ni 8 ta element O, Si, Al, Fe, Na, I va Mn tashkil etadi. O’simliklarning 99,1 % to’qimalarini O, C, H, K, Ca, Si elementlari tashkiletadi. Inson tanasining 99,4 % ni H, O, C, N, Ca tashkil etadi. Ularning barchasi makrobiogen elementlar deb ataladi. Tirik organizmda 0,01 % dank am miqdorda uchraydigan 10 ta element Fe, Mn, Co, Cu, Mo, Zn, F, Br, J, B kabi elementlar mikrobiogen elementlar deb ataladi.
     
117. 
     ^{Yodoform (CHJ}3^{) – ochiq jarohatlarni bitishini tezlatish uchun ishlatiladi.}
     
118. 
     Zn – makkajo’xoridan yuqor hosil olishni taminlashda katta ahamaiyatga ega
     
119. 
     Zn – organizmda CO₂ hosil bo’lishi va oqsillarni o’zlashtirilishida muhim ahamiyatga ega. Rux yetishmasligi oqibatida g’alladoshlar, sabzavotlar va
     

makkajo’hori kasalliklariga tez chalinadi. Poyasining uchlari oqarib, o’simlik zaiflashadi, natijada hosildorlik keskin kamayib ketadi.

120. 
     ^Сa(ClO3⁾2 ^{va Mg(ClO}3⁾2^{- defoliant tayyorlanadi}
     

9

ORGANIK SINFLARNING ISHLATILISHI.

ALKANLAR

Alkanlardan metallarni qirqishda va payvandlashda foydalaniladi. Alkanlar qimmatbaho yoqilg’ilardir. Suyuq parafinlar yonilg’i sifatida ishlatiladi. Chunki ular benzin va kerosin tarkibiga kiradi. 20-25 ta uglerod atomi tutgan yuqori alkanlarni oksidlash alohida o’rin tutadi. Bu yo’l bilan turli zanjir uzunligiga ega bo’lgan sintetik yog’ kislotalar olinadi. Ulardan esa sovunlar, turli yuvuchi vositalar, surkov materiallari, loklar, emallar olishda ishlatiladi.

Alkanlardan organik kimyoda juda ko’p moddalar sintez qilishda foydalaniladi.
^{Alkanlarning yuqori molukulali vakillaridan vazelin moyi ( C}10^H22 ^{– C}15^H32^{) vazelin (C}12^H26 ^–
C25^H52^{) va parafin
(C}19^H40 ^{– C}36^H74^{) lar tibbiyotda ishlatiladi.
Alkanlarni gomologik qatorining o’rta a’zolari ( C}7^-C17^{) erituvchilar va motor yonilg’ilari} sifatida ishlatiladi.
Metan juda katta amaliy ahamyatga ega. U tabiiy gaz va yoqilg’i sifatida ishlatiladi. Uni yoqilg’i sifatida ishlatilishiga sabab, u yonganda juda ko’p issiqlik ajratib chiqarganligidir. ( 36000 kj/m³)
^CH4 <sup>– ko`pchilik organik moddalar uchun xomashyo sifatida foydalanadi. Masalan: sirka</sup> kislota olishda, sintetik kauchik olishda, qora kuya hosil bo`lishida, sintez gaz hosil bo`lishida, metanol olishda, asetilen, formaldegid, sintetik benzin, etil spirit, mochevina va boshqa moddalar olinadi. Metandan metallarni qirqish va payvandlashda ham foydalaniladi.
Metandan maxsus qurilmada havoni kamroq berib, 1500⁰ C gacha qizdirilganda vodorod va uglerod ( bu aralashma qorakuya holida bo’ladi ) olinadi. Hosil qilingan bu qorakuya esa avtopokrishka ishlab chiqarishda qimmatbaho homashyodir.

2
^{Qorakuya – C va H dan iborat. CH}4 ^{10000C da qizdirish natijasida hosil bo`ladi.}

^CH4
¹⁰⁰⁰0 ^CC + 2H

^CH4 ^{+ H}2^{O  CO + H}2 ^CH4 ^{+ CO}2 ^{ CO + H}2