OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ
Yüklə 1,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Yükün seçilmə prinsipi. Hərəki fəallıq zəif olduqda,
hipodinamiya, həddindən artıq səviyyədə müşahidə edildikdə isə hiperdinamiya (hiperkineziya) yaranır. Normal hərəki fəallıq yaşla əlaqədar olaraq dəyişilir. Məsələn, 8-9 yaşlı yeniyetmə sutka ərzində orta hesabla 21 min addım getdiyi bir halda, 14-15 yaşlı yeniyetmədə bu göstərici 28±0,3 min addımadək artır və onlar sutka ərzində 150 min kqm həcmində etdiyi iş həcmindən təxminən 3 dəfə çoxdur. Yeniyetməlik dövründə qızların sutka ərzində icra etdiyi addımların sayı və bu zaman onların gördükləri iş həcmi həm yaşıd oğlanlara nisbətən 17% azlıq edir. Hərəki fəallıq hüduddan artıq səviyyədə təzahür edildikdə orqanizim-də bir sıra cavab reaksiyaları yaranır ki, bu da orqanizmə mənfi təsir göstərir. Məsələn, hərəki fəallığın fizioloji tələbləri gözlənilmədikdə, yəni fiziki tərbiyənin sürəti şiddətləndikdə idmançılarda hipofizin ön payı və böyrəküstü vəzilərin qabıq hissəsinin funksiyasının ləngiməsi müşahidə olunur. İdmançı olmayan uşaqlarda isə, əlavə olaraq ürək damar sisteminin funksional pozulması hallarına da rast gəlinir. 117 Yaşla əlaqədar olaraq hərəki fəallığın gigiyenik normativləri Cədvəl 11.1 Uşaq və yeniyetmələrdə fiziki tərbiyənin monitorinqi. Hiperdinamiyanın profilaktikası fiziki tərbiyəyə verilən, fizioloji tələblərin tam gözlənilməsi ilə həll olunur. Məsələn, məlumdur ki, əzələ qüvvəsinin və onun dözümlüyünün sürətlə inkişafı yüngül və ağır atletika, boks, futbol və basketbol kimi idman növləri məşğələlərində müşahidə olunur. Odur ki, bu idman növlərinə yalnız 13-14 yaşından etibarən yeniyetmələri cəlb etmək məsləhət bilinir. Bu zaman əvvəlcə 2-3 il ərzində bu uşaqlar ilkin idman hazırlığı mərhələsinə keçməlidirlər. Yalnız bundan sonra onlar əsas idman qruplarına daxil olunurlar. Ağır atletika idman növü misalında bu idman növü üzrə uşaq və gənclər idman məktəbinin hazırlıq qrupuna oğlanlar yalnız 13-14 yaşında, məktəbin ixtisas qrupuna isə 14-15 yaşından qəbul edilir. Yuxarıdakı cədvəldə (cədvəl 11.1) yaşla əlaqədar olaraq hərəki fəallığın gigiyenik normativləri verilmişdir. Yaş qrupları Hərəki fəallıq addım hesabı ilə (lokomosiya) Hərəki fallığın vaxt müddəti (saatla) 3—4 yaşlı 5—6 yaşlı 7—10 yaşlı 11 —14 yaşlı 9—12 min 11 —15min 15—20 min 18—25 min 5 s. 30 dəq —6s 4 s. 30 dəq- 5 s 3 s. 30 dəq —4 s 15-17 yaş oqlan və qızlar 25—30 min 20—25 min 3—4 s 3 s—4 s 30 dəq. 118 Göründüyü kimi, insanın sutka ərzində icra etdiyi hərəki addımların sayı yaşla əlaqədar olaraq tədricən artır. Lakin, eyni zamanda sutka ərzindəki hərəkətetmə müddəti 5,5-6,0 saatdan (3-4 yaşlarında) 3-4,5 saatadək (gənclərdə) kiçilir. Gün ərzində də hərəki fəallıq saat 9- dan 12-dək və saat 15- 18- dək təzahür edilir ki, bu da fizioloji baxımdan uyğundur. Çünki sutkalıq bioritimlərdə məhz bu dövrlərdə insanda daha böyük səviyyəli fəallıq nəzərə çarpır. Nəzərə almaq lazımdır ki, uşaqlarda ən yüksək fəallıq yay mövsümündə nisbətən daha zəif fəallıq qışda müşahidə olunur. |