OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ

fiziki iş qabiliyyətinin dinamikası 
 
Qadınların idman hazırlığının təkmilləşmə problemi 
onların 1900-cu ildə II Olimpiya Oyunlarında ilk 
çıxışlarından sonra zaman-zaman artmağa başlamışdır. Bu 
problem o qədər də yeni deyil, lakin bütün bunlara 
baxmayaraq, qadın idmanının inkişaf tarixinin bütün 
etaplarında öz aktuallığını saxlamaqda hələ də davam edir. 
Idmançı qadınların məşq prosesinin səmərələşdirilməsi 
probleminin xüsusi aktuallığı yaxın zamanlarda dünya idman 
hərəkatında açıq şəkildə təzahür olunan qadın və kişi 
idmanının bərabər hüquqlu olması, yəni feminizasiya ilə 
əlaqədardır ki, bu da 20-ci yüzilliyin son onilliyində daha 
gözə çarpan şəkildə müşahidə olunur. Bu dövrlərdə nüfuzlu 
yarışlarda (Dünya çempionatları və Olimpiya Oyunlarına 
qədər) iştirak edən qadınların sayı əhəmiyyətli dərəcədə 
artmışdır, qadınlar fəal surətdə nəinki təkcə ənənəvi qadın 
idman növlərindəki yeni intizama, eləcə də kişi idman 
növlərinə yiyələnirdilər. 
Idman yarışlarında uğurlu çıxış etməkdən ötrü qadın 
idmançılar əhəmiyyətli dərəcədə fiziki və psixi yüklənmələrə 
uyğunlaşmalı olurlar ki, bu da məlum olduğu tək, çox vaxt 
qadınların sağlamlığında neqativ təsirlərlə təzahür olunur.
Yaxın keçmişdə (70–80-cı illər) idman fəaliyyəti-nin 
insan orqanizminə neqativ təsirləri faktlarının kifayət qədər 
yaxşı məlum olmasına baxmayaraq, onun barəsində susmağa 
üstünlük verirdilər. İdman “məmurları”, kütləvi informasiya 
vasitələrinin nümayəndələri bütün hallarda birincilik və 
Olimpiadaların qaliblərinin qəhrəmanlıqlarından danışırdılar, 
lakin arzuolunmaz neqativ məqamlara toxunmurdular. İndi isə 

---

108 
tam başqa dövrdür, belə ki, həddən artıq yüksək nəticələrə 
nail olmaqla yaranan idmançı populyarlığı hamıya yaxşı 
məlumdur və idman fəaliyyətinin nüfuzu artmaqda davam 
edir. Lakin bunlara baxmayaraq, mütəxəssislər böyük 
idmanın neqativ tərəflərini də qeyd etməyi unutmurlar. Onlar 
düşünülməmiş, kortəbii, əsaslandırılmamış yüksək fiziki və 
psixi yüklənmələrin tətbiqinin insan sağlamlığında törədə 
biləcəyi risk barədə mütəmadi olaraq açıq şəkildə elmi və 
dövri mətbuatda məlumatlar verirlər. Hal-hazırda yüksək 
dərəcəli idmançıların məşq prosesində istifadə etdiyi yüklərin 
yeni başlayanlara tətbiqi, təbii ki, çox ağır fəsadlar törədə 
bilər, ələxsus qadınlarda. Nüfuzlu yarışlarda uğurlu çıxış 
etməkdən ötrü zəruri olan orqanizmin məşq yüklərinə yüksək 
səviyyəli adaptasiyasına çatmaq getdikcə çətinləşir. Intensiv 
idman fəaliyyətinə qadın orqanizminin uyğunlaşma “qiyməti” 
ildən-ilə artmaqdadır, belə ki, o idmançı qadınların 
orqanizminin bir sıra sistemlərinin, o cümlədən reproduktiv 
sistemin fəaliyyətində də mənfi cəhətdən xarakterizə olunur. 
Idman məşqi prosesində təzahür olunan böyük fiziki 
yüklərin tətbiqi zamanı idmançı qadınların orqanizminin 
adaptasıya “qiymətinin” çox mühüm bir tərkib hissəsi kimi də 
qadın reproduktiv sisteminin ritmik fəaliyyətinin pozuntuları 
qeyd oluna bilər. Bu pozuntuların əlamətləri qadınların 
həyatında dövrü olaraq təkrarlanan menopauza öncəsi 
klimaks dövrü ilə adlandırılan fazanın əlamətləri ilə oxşardır. 
Klimaks – V.M.Dilmanın qeyd etdiyi kimi elə bir 
mexanizmdir ki, ona istinadən ovulyasiya dövrü qurtarır və 
menopauza – yəni yumurtalıqların ovulyasion funksiyasının 
yaşla əlaqədar olaraq sona çatması əlaməti meydana çıxır. 
Predmenopauza – yumurtalıqların dövrülük və ovulyator 
fəaliyyətinin yaşla əlaqədar olaraq nizamsızlıq əlamətidir ki, 

---

109 
bu da bəzi qadınlarda menopauza prosesinə üstün gəlir. 
Klimaks – normal bir proses olmaqla yanaşı, eyni zamanda da 
xəstəlikdir. Qadın orqanizmində klimaks qanunauyğun bir 
hadisə olduğundan normal proses hesab edilir. Klimaks 
mübadilənin davamlı pozulmasıdır ki, bu da yekun nəticədə 
orqanizmin həyat qabiliyyətinin aşağı düşməsinə gətirib 
çıxarır, buna görə də xəstəlik hesab edilir.