OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ

Qadınlarda spesifik bioloji ritm – menstruial dövrün 
pozuntuları daha çox idman karyerasını yenicə başlayan 
qadınlarla yanaşı, öz “idman formasının” pik zirvəsində olan 
yüksək dərəcəli idmançı qadınlarda da müşahidə olunur. Bu 
zaman onlarda daha çox menstruial dövrün ritmiklik 
xüsusiyyəti pozulur, əgər bu dəyişilmirsə, yalnız ovulyator 
formasında saxlanılır. 
Qadın idmançılarda sistematik əzələ fəaliyyəti 
sayəsində əldə edilmiş, böyük fiziki yüklənmələrə yüksək 
səviyyəli adaptasiyanın reproduktiv sisteminin anovulyator 
vəziyyətini, analoji olaraq predmenapauza fazası kimi hesab 
etməklə, həm normal, həm də xəstəlik kimi nəzərə almaq olar. 
Adaptasiya olduğu üçün normal hesab edilir, belə ki, 
adaptasiya – orqanizmin onu əhatə edən mühitin təsirlərinə 
uyğunlaşması ilə əlaqədar olan daima fəaliyyətdə olan bir 
prosesdir. Anovulyator dövrü və onun tam şəkildə itməsi – 
hüdud fiziki və psixi yüklənmələrdən törənən stress 
vəziyyətlərinə 
qarşı 
qadınların 
uyğunlaşmasının 
bir 
əlamətidir. Həcminə görə hüdud və intensiv fiziki yüklərin 
icrası zamanı qadın idmançıların orqanizmində hərəkət 
aparatının müvafiq səviyyəli iş qabiliyyətini təmin etməkdən 
ötrü orqanizmdə mövcud olan funksional ehtiyyatların böyük 
bir hissəsi səfərbər olunur. Bu zaman dominant sistem 
(hərəkət aparatı) təkcə öz ehtiyyatlarını deyil, eləcə də 

---

110 
bilavasitə hərəkət aktında iştirak etməyən digər sistemlərin 
(həzm orqanları, sidik ifrazı, immun, o cümlədən reproduktiv 
sistem) də ehtiyyatlarından istifadə edir. Bu sistemlərdə qan 
axını əhəmiyyətli dərəcədə azalır, belə ki, onlar normal 
fəaliyyət üçün zəruri olan energetik maddələr və oksigen 
almaya bilərlər.
Funksional 
ehtiyyatların 
özünəməxsus 
yenidən 
paylanması baş verir: işləyən əzələlər öz ehtiyyatlarına 
bilavasitə əzələ fəaliyyətində iştirak etməyən reproduktiv 
sistemin funksional ehtiyyatlarını da “əlavə edirlər”. Bu da 
intensiv fiziki işin nəticəsində orqanizmin homeostaz 
vəziyyətinin nizamsızlığının bərpasına yönəldilmiş normal 
fizioloji bir prosesdir. 
Bu halda orqanizmin funksional vəziyyətinə adekvat olan 
əhəmiyyətli dərəcədə fiziki yüklərin icrası zamanı menstruial 
dövrün pozuntuları idman sahəsində çalışan bir çox 
mütəxəssislərin hesab etdiyi kimi xəstəlik deyil, qadın 
idmançıların orqanizminin patologiya öncəsi vəziyyətinin 
əlaməti sayılır, belə ki, iş qurtardıqdan sonra müəyyən bir 
zaman çərçivəsində orqanizmdə homeostaz vəziyyəti 
normallaşır. Məlum olduğu kimi orqanizmin normal vəziyyəti 
təkcə onun fəaliyyətinin optimal halı ilə əlaqələndirilmir, bu 
həm də patologiya ərəfəsində orqanizmin şəxsi özünü tənzim 
sisteminin köməkliyi ilə mümkün şəraitdə onun aradan 
qaldırılması ilə də şərtləndirilir. Idmançı qadınların funksional 
vəziyyətinə qeyri adekvat olan məşq yükləri zamanı 
menstruial dövrlə əlaqəli olan patologiya öncəsi vəziyyət 
patologiya – xəstəlik halına keçə bilər ki, bu zaman 
ovulyasiya və menstruasiyanın uzun müddət və yaxud tam 
şəkildə baş verməməsi ilə təzahür olunmaqla, onların uşaq 
dünyaya gətirmə funksiyasının itməsi ilə nəticələnə bilər. 

---

111 
Ona görə də idman fəaliyyəti nəticəsində menstruial 
dövrün keçirilməsi xarakterindəki dəyişikliklərlə əlaqədar 
olan qadınların reproduktiv sistemindəki normal vəziyətin 
nizamsizlıqlarının, bizim yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, həm 
normal, 
həm 
də 
xəstəlik 
kimi 
qeyd 
edilməsi 
məqsədəuyğundur. Bununla əlaqədar olaraq məşq dövrlərinin 
işdən sonrakı etaplarında bərpaedici vasitələrlə orqanizmə 
təsirin müvafiq taktikasını planlaşdırmaq lazımdır. Hal-
hazırda bir çox həkimlər qadın idman növləri sahəsindəki 
mütəxəssislər intensiv fəaliyyət nəticəsində reproduktiv 
sistemdə törənən istənilən pozuntunu xəstəlik hesab edirlər ki, 
bu da reproduktiv funksiyaların təcili tam bərpasına 
(menstruial 
dövrün 
bütün 
fazalarında) 
yönəldilmiş 
təxirəsalınmaz dərman müalicəsini tələb edir. Qadınların 
reproduktiv funksiyalarındakı pozuntularını onların adi 
həyatının qeyri-optimal bir vəziyyəti kimi hesab edilməsi ilə 
razılaşmamaq olmur. Xüsusən də yüksək naliyyətlərə çatmaq 
üçün Olimpiya idmanı adi mülkü həyat tərzi deyil. Qadın 
idmançının həyatı, onun idman fəaliyyəti hər zaman 
sağlamlığının riski ilə müşayiət olunur. Ətraf mühitin stress 
faktorlarına, o cümlədən böyük fiziki yüklənmələrə 
orqanizmin adaptivliyinin hər bir vəziyyətinin öz “qiyməti” 
var. Yüksək dərəcəli idmançılarda böyük fiziki yüklənmələrə 
adaptasiyanın “qiyməti” ilk növbədə qadınlarda əzələ 
fəaliyyətində iştirak etməyən sistemlərin, ən əsas da 
reproduktiv sistemin funksional imkanlarının azalması ilə 
əlaqədardır. Ona görə də yüksək dərəcəli qadın idmançıların 
öz “idman formasının” pik zirvəsini fəth edən zamanlarda 
menstruial dövrdəki pozuntuları xəstəlik hesab etməmək üçün 
bütün əsaslar var, həm də bir halda ki, menstruial dövr fiziki 
yüklərin intensivliyinin azalması zamanı özünü bərpa 

---

112 
mərhələsinə malikdir. Ona görə də həkimlər tərəfindən 
tövsiyyə olunan və adətən belə hallarda tətbiq edilən 
reproduktiv sistemin dərman müalicəsini biz səmərəli tədbir 
kimi hesab etmirik. Belə ki, bu zaman qadın idmançıların 
reproduktiv sisteminin fəaliyyətinin aktivliyi azalır. İlk öncə 
reproduktiv sistem üçün mühafizəedici, qoruyucu faktor 
hesab edilməklə bərabər, böyük fiziki yüklənmə zamanı 
orqanizmin ümumi homeostazı üçün də, stress vəziyyətinə 
üstün gəlməyə yönəlmiş funksional ehtiyyatların yenidən 
bölünməsini gücləndirir. 
Menstruial dövrün normallaşdırılması üçün zəruri ehtiyac 
ortaya çıxdıqda, onu dərman müalicəsi yolu ilə ləğv etmək 
düzgün olmazdı, çünki o idmançı qadınlarda pozuntu zamanı 
yaranan səbəbi aradan qaldırmır. Belə halda reproduktiv 
sistemin fəaliyyətində pozuntuya əsas səbəb olan əzələ 
yüklərinin intensivliyinin azaldılması yolunun seçilməsi 
məqsədə uyğun olardı. Patologiya önü vəziyyət məşq 
prosesinin həcmi və intensivliyinin əhəmiyyətli dərəcədə 
azaldılmasından sonra da davam edərsə, bu zaman menstruial 
dövrün bərpasına yönəldilmiş dərman müalicəsi və digər 
başqa vasitələrin istifadəsini həyata keçirmək olar. 
Qadın idmançıların öz “idman formalarının” pik 
zirvəsində menstruial dövrdə olan pozuntular qadın 
orqanizmində stress faktorlarına (buna həmçinin böyük fiziki 
yüklənmələr də aiddir) cavab olaraq, adaptasion tədbirlər 
kompleksinin tərkib hissəsi hesab edilir. 
Menstruial dövrün qadın idmançılarda pozuntuları onların 
orqanizminin gərgin məşq və yarış yüklərinə yüksək 
səviyyəli adaptivliyi baxımından xüsusi “qiymətə” malikdir. 
Menstruial dövrün pozuntularının normal fizioloji proses 
və ya reproduktiv sistemin patoloji vəziyyətindən hansına aid 

---

113 
olması çox maraq doğurur. Məşq yüklərinin müddət və 
intensivliyinin 
azaldılması 
ilə 
reproduktiv 
sistemin 
fəaliyyətinin adi dövrülüyü bərpa olunarsa, bu normal hesab 
olunur, əks təqdirdə, yəni əgər bu pozuntuların əlamətlərinin 
qalması ilə müşahidə olunarsa, onda xəstəlik hesab edilir. 
Bu pozuntuların fizioloji normalar civarında olması və ya 
patoloji prosesə çıxara biləcək dərəcədə olan reproduktiv 
sistemin pozuntularının davamlı əlamətlərinin baş verməsinə 
müvafiq olaraq, müalicəvi bərpa tədbirlərinin həyata 
keçirilməsi məqsədəuyğun olar. 
İlk 
əvvəl 
gücləndirilmiş 
dərman 
müalicəsindən 
çəkinməklə, sadəcə fiziki yüklərin həcm və intensivliyinin