OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ

fleqmatiklərə, üçüncü tip-sanqviniklərə və dördüncü tip - 
melanxoliklərə müvafiqdir. Lakin qeyd etməliyik ki, 
insanların temperamenti və sinir sisteminin tipi heç də eyni 
məna daşımır, cünki insanın temperamentinə sosial amillər və 
təbiətin müxtəlif hadisələri bəzən həlledici təsir göstərərək 
onu müəyyən istiqamətdə dəyişir. 
Nəzərdə tutulmalıdır ki, insanların əksər hissəsində ali 
sinir fəaliyyətinin tiplərinə təmiz halda, yəni tam formada, 
təsadüf edilmir. Əksər hallarda bir tipə və temperamentə 
məxsus olan əlamətlər, digər tiplərdəd də müşahidə olunur. 
Buna görə də insanlarda tiplərin ayırd edilməsi bir qədər 
çətinliklə həll olunur. Həmin səbəbdən insanların sinir 
sisteminin tiplərinə amillərin təsiri ilə əlaqədar olaraq, 
İ.P.Pavlov insanlarda 3 xüsusi tip ayırd etmişdir. 
Birinci tip “bədii-incəsənət” tipini təşkil edir. Bu qrup 
insanlar emosional həssaslıq, konkret təfəkkür qabiliyyəti və 
bədii yaradıcılıq fəaliyyəti ilə xarakterizə olunur. Onlarda 
ikinci siqnal sistemi inkişaf etmiş olsa da, birinci siqnal 
sistemi ona üstünlük təşkil edir. 
Ikinci tip - “təfəkkürlü” (təfəkkür xüsusiyyətli) tipdir. 
Bu qrup insanlar abstrakt (mücərrəd) təfəkkürə, zehni 
fəaliyyətinə meyl göstərirlər. Onların emosional həssaslığı 
nisbətən zəifdir. Hər bir sözü və hərəkəti ehtiyatlılıqla, 

---

25 
hərtərəfli olçüb-biçmək xüsusiyyəti ilə fərqlənir. Bununla 
yanaşı bu insanlar həqiqəti əks etdirən konkret təfəkkürlə 
xarakterizə olunurlar.
Üçüncü tip - “aralıq” və ya orta xassəli tipdir. Bu qrupa 
aid olan insanlarda birinci və ikinci tipə məxsus olan butün 
səciyyəvi əlamətlər normal səviyyədə inkişaf etmişdir. 
Yuxarıda verilən məlumat belə bir nəticəyə gəlməyə 
imkan verir ki,insanın ali sinir fəaliyyətinin (ASF-in) tipi 
yaşla əlaqədar olaraq formalaşır. Tipin əlamətləri insanda 
yayılmış halda olur, yəni bu və ya digər tip aydın və kəskin 
fərqləndirilmir. 
Beləliklə, ali sinir fəaliyyəti tipinin formalaşması və 
möhkəmləndirilməsi yaş dövrləri, xarici mühit və sosial 
amillərin təsirləri ilə əlaqədar olan mürəkkəb prosesdir.