OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ

xüsusiləşmiş reaksiyalar ardıcıl olaraq zənginləşir. 
Reflekslərin belə ixtisaslaşmasını analizator sistemlərin 
yetişməsi və reflektor reaksiyaların icrasında baş beynin ali 
şöbələrinin iştirak etməsi ilə izah etmək olar. 

---

28 
2.3 Birinci və ikinci siqnal sistemləri 
İ.P.Pavlov insanlara məxsus olan ikinci siqnal sistemini 
aşkar etmişdir. İnsanlar oyanmaları qəbul edir, sözləri ifadə 
edir və ona cavab verə bilir. İnsanlar xarici mühit şəraitinin 
amillərinə uyğun olaraq, sadə və mürəkkəb şərtsiz və şərti 
reflekslər hesabına, müxtəlif əlaqələr yaradır. Qeyd etdiyimiz 
siqnallar toplanaraq birinci siqnal sistemini yaratmışdır. 
İnsanlarda isə yeni bir amil söz siqnalı yaranmışdır. Onun 
əmək fəaliyyəti nəticəsində nitqi yaranmağa başlamışdır. 
Sözlər siqnallar siqnalı, olub, orqanizmin bütün fəaliyyəti 
ilə bağlıdır. Söz, xarici və daxili qıcıqlara reaksiya verərək, 
hərəkət yaradır. O, həm də birinci siqnal sistemini qarşılıqlı 
sistem kimi fəaliyyət göstərməyə sövq edir. Yeni alınmış 
siqnalları analiz və sintez edərək, yüksək təqəllüs, düşüncə, 
elmi nəticə, əql və s. yaradır. 
İnsanların baş beyni ikinci siqnal sisteminə əsaslanaraq 
həqiqəti dərk etməyi bacarır. Bu sistem reflektor xassəlidir və 
birinci siqnal sisteminin bütün qanunlarına tabedir. Bütün 
fəaliyyət reflekslərə əsaslanır. İkinci siqnal sisteminə 
əsaslanan şərti reflekslər asanlıqla alınır. 
Mərkəzi sinir sistemindən nitq mərkəzlərinə efferent 
impulslar, onların fəaliyyətini artırır, və afferent impulsları 
özünə cəlb edir, beyin qabığına daxil olaraq, sözlərin 
yaranması baş verir. 
Eşidilən və görülən sözlər hərəkət mərkəzlərinə, eşitmə 
və görmə analizatorlarına təsir edir. Məhz buna görə də ikinci 
siqnal sistemi baş beyin qabığının bir şöbəsinə deyil, bütün 
şöbələrə təsir edir. Birinci və ikinci siqnal sistemi bir birindən 
ayrı olmayıb, birlikdə, vahid sistem halında çalışırlar. İki 

---

29 
siqnal sisteminin vahid halda olması, mürəkkəb və avtomatik 
reaksiyaların yaranmasına imkan verir. 
Söz insanlar üçün ümumləşdirilmiş qıcıqlandırıcıdır. O, 
mahiyyətindəki anlayışa təsir edir. Məsələn: «çığır» və ya 
«yol» eyni anlayışlı olub, ümumi mahiyyətlidir. Əşyanın ifadə 
forması və ya simvolu ümumiləşdiricilərə aiddir. Alma, nar, 
heyva və ya meyvə. Meyvə ümumi anlayışdır. Bəzən sözün 
mənası geniş olub, bir çox sahələri birləşdirir. Məsələn: 
«elm» sözü və ya «əşya».