O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi o'zbekiston respublikasi sog'liqni saqlash vazirligi oliy va o'rta tibbiy ta'lim bo'yicha o'quv-uslubiy idorasi

Klinik belgilari. Pirogov ta'rifiga ko'ra travmatik shok quyidagi fazalarda kechadi.

— eriktil faza (qo'zg'alish)yokikompensatsiya davri. Bu davrda qo'zg'aluvchanlik yuqori o'rinda turadi va quyidagi klinik belgilarga ega bo'ladi. Bemor qo'zg'aluvchan bo'lib, o'z holatini boshqara olmaydi; ko'p gapiradi, so'kinadi; es-hushi joyida bo'lib, tomiri tez uradi; qon bosimi normal yoki yuqori; yuzlari qizargan; reflekslari kuchli; baland tovush bilan gapiradi; yengil ta'sirotlarga kuchli harakat bilan javob beradi. Bu faza bir necha daqiqadan soatlargacha davom etadi. Ana shu fazada tibbiyot xodimlaridan bemor bilan ehtiyot bo'lib muomala qilishlari talab qilinadi, chunki bemor butun kuchini ishga solib „dushman" bilan kurashadi. Shu fazada yordam yetarli bo'lsa, bemor shokdan tez va oson chiqadi;

— torpid (tinchlanish) fazasi yoki dekompen-s a t s i у a davri. Bemor tinch holatda, shikoyati yo'q; befarq; qo'l-oyoqlari sovuq; badani sovuq ter bilan qoplangan; bergan savollarga kechikib, sekin tovush bilan javob beradi; ko'z qorachig'i kengaygan, yorug'likka ta'siri past bo'lib, organizm harorati past; tomir urishi ipsimon, periferiktomirlardan aniqlab bo'lmaydi; qon bosimi past — 50—60/30—40 mm.sim.ust. ga teng, nafas olishi yomonlashib, siydik miqdori kamayadi.

Travmatik shok quyidagi bosqichlarga bo'lib o'rganiladi va davolanadi. Shikastlanish qon yo'qotish bilan borganda, boldir suyagi sinsa, kasal 0,5—1 litrgacha qon yo'qotadi; son suyagi sinsa, 1—1,5 litrgacha qon yo'qotadi; chanoq suyaklari sinsa, 2— 2,5 litrgacha qon yo'qotadi.

Birinchi bosqich, bir segment (bo'lak) suyakning sinish xarakteriga qarab, qon yo'qotish bir litrgacha bo'ladi, qon bosimi 90/60 mm.sim.ust., tomir urishi 90 ta, bemorning ahvoli o'rtacha.

Ikkinchi bosqich, ikki va undan ko'proq chanoq suyaklarining sinish xarakteriga bog'Hq, qon bosimi 80—90 mm.sim.ust., tomir urishi ipsimon — 100 ta va undan ortiq bo'ladi; 1,5—2 litrgacha qon yo'qotadi; tomir ichida aylanib yurgan qon miqdori 20—25 % ga kamayadi; bemorning hushi bo'lmaydi, rangi oqargan, tana harorati past bo'ladi.

Uchinchi bosqich, kuchli portlashlar natijasida kelib chiqishi mumkin, bunda qo'1-oyoqlar uzilib, ichki a'zolar jarohatlanadi, bemorning ahvoli o'ta og'ir, qon bosimini aniqlab bo'lmaydi; bemor komada bo'ladi.

To'rtinchi bosqich — agoniya bosqichi, klinik belgilari terminal holatni eslatadi.

Travmatik shokning uchinchi va to'rtinchi bosqichlari terminal bosqichga kiradi. Agar travmatik shokning oldi olinmasa, qon ketaveradi. Tomir ichida aylanib yurgan qon miqdori o'z vaqtida to'ldirilmasa, to'liq og'riqsizlantirilmasa, vazopressorlar: mezaton, efedrin qo'llanilsa, shok qaytmas yoki davolash qiyin bo'lgan shokka aylanadi. Shuningdek, yordam 2—3 soatgacha kechiksa ham shok qaytmas holatga aylanadi. Agar yordam 6 soatga kechiksa, bemor shok holatidan chiqmaydi — o'ladi.