O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi o'zbekiston respublikasi sog'liqni saqlash vazirligi oliy va o'rta tibbiy ta'lim bo'yicha o'quv-uslubiy idorasi

5.2. Gemorragik shok

Gemorragik shok qon qanday ketishidan qat'iy nazar juda ko'p qon ketish natijasida sodir bo'ladi.

Patogenezida tomirlar ichida aylanib yurgan qon miqdorining kamayishi natijasida to'qimalarning qon bilan ta'minlanishi bu/.iladi. To'qimalardagipoksiya va asidoz holati sodir bo'ladi. Tomirlar ichida aylanib yurgan qon miqdorining 50 % ga kamayishi og'ir shok holatiga olib keladi. Organizm shok holatiga tushguncha и o'zining kompensator imkoniyatlarini (o'zida bor imkoniyatlarni) ishga soladi, „dushman" bilan kurashadi. Agar o'z vaqtidayordam . berilmasa og'ir shok holati kelib chiqadi.

Shok holatiga tushganda faqat qon ketishgma emas, balki qon _ keta boshlagandan keyin o'tgan vaqt — vaqt omilini, bemorning oldingi ahvoli, qon bosimi, yashash sharoiti, turmushi, psixik holati va muhitning ham ahamiyati katta. Gemodinamikaning o'zgarishida adaptatsiya, moslanish mexanizmining o'z o'rni bor. Tomirlar ichida aylanib yurgan qon miqdorining 5—10 % ga kamayishi, o'ng bo'lmachaga kelib tushadigan qon miqdorini kamaytiradi, natijada markaziy vena bosimi pasayadi.

Patologik holatlarda va qon ketishlarda yo'qotilgan qon miqdorini to'ldirish va to'qimalarni normal qon bilan ta'minlash uchun organizm taxikardiya va hansirash bilan javob beradi. Bir daqiqada yurakning aortaga chiqargan qon miqdori taxikardiya hisobiga oshadi, qon ketaversa, yordam o'z vaqtida bo'lmasa, bemorning ahvoli og'irlasha boradi. Tomirlar ichida aylanib yurgan qon miqdorining 25—30 % ga kamayishi bir daqiqada yurakning aortaga chiqargan qon miqdorining batamom kamayishiga yoki yurak bir marta qisqarganda otilib chiqadigan qon miqdorining kamayishiga olib keladi. Natijada tomirlar ichidagi qonning quyilib qolish sindromining birinchi davrida „qabul qilish sindromi" sodir bo'ladi, giperkoagulatsiya bilan almashinadi; to'qimalardan qon ketishi avj oladi. Gemorragik shok klinikasining rivojlanishida

92

Ш ft» Ш ШЛ» *«M us» *

proteolitik fermentlar va Krebs sikli anaerob yo'lining ham ahamiyati katta.

Gemorragik shok klinikasi. Bemorga e'tibor berib qaralsa shok yoki shok holatida emasligini bilish qiyin, avvaligagipotoniya bo'lmaydi. Gemoragik shok quyidagi davrlarga bo'linadi:

1. Kompensatsiya qilinadigan yoki qaytadigan

d a v r i. Bunda yurak bir marta qisqarganda otilib chiqadigan qon
miqdoriga bog'liq bo'lib, yo'qotilgan qon miqdori 15—25 % ni
yoki 700—1300 ml.ni tashkil qiladi; taxikardiya, qon bosimi biroz
past, oyoq-qo'llar sovuq, oligouriya, bemorning hushi joyida,
hayajonlangan, periferik vena tomirlari bo'shab qolgan, markaziy
vena bosimi normadan past bo'ladi.

2. Dekompensatsiya davri. Bunda yo'qotilgan qon

miqdori 25—45 % ni yoki 1500 ml.ni tashkil qiladi va qon aylanishi
buzilishi bilan xarakterlanadi. Tomir urishi 120—140 marta, qon
va vena bosimi 30 mm.sim.ust.dan past, rangi oqargan, tana sovuq
ter bilan qoplangan, hansirash bor, lablari ko'kargan, oliguriya,
mikrosirkulatsiyaning buzilganligi va asidoz ko'zga tashlanadi.

3. Qaytmaydigan davr. Gipotoniya bosqichi vaqti 12

soatdan oshgan bo'lib, yo'qotilgan qon miqdori 50 % yoki 2500—
3000 ml.ni tashkil qiladi. Tomir urishi 140 va undan yuqori,
ipsimon, qo'l arteriyasidan sanab bo'lmaydi, qon bosimi 50—60
mm.sim.ust. yoki undan past. Bemorning hushi yo'q, akrotsianoz,
oligoanuriya sodir bo'ladi. Qaytmaydigan shok shartli bo'lib, hamma
choralar o'z vaqtida qo'llanilsa, bemorni shokdan chiqarish
mumkin. Agar shok 12 soat yoki undan ortiq davom etsa, zamo-
naviy tibbiy choralaming hammasi ishga solinishiga qaramay bemor
hushiga kelmasa, siydik ajralmasa, bunday shok qaytmas shok
deyiladi. Lekin bu degani, reanimatsiya va jadal davolash usullari
to'xtatiladi degan gap emas. Bemor hayoti uchun oxirigacha kura-
shish zarur. Qaytmas shokning patogenezida, asosan, kapilar-
ostaz, kapillarlarda qon aylanishining to'xtashi, plazmaning
yo'qolishi, eritrotsitlar agregatsiyasi asosiy o'rinni egallaydi.
Organlarning qon bilan ta'minlanishi va ularda qon aylanishining
buzilishi (teri qoplamlari qanday ko'rinishda bo'Isa, ichki a'zolar
ham shu ko'rinishda bo'ladi) kuzatiladi. Bemorning ichidan qon
ketadi, ichaklarining shilliq qavati ko'cha boshlaydi. Bunga sabab
ichaklardagi staz natijasida ichak tomirlari qon bilan to'lib qoladi
va shilliq qavatga chiqib ularni jarohatlaydi (staz natijasida to'xtab
qolgan qonda zaharli moddalar paydo bo'ladi), qonda erkin

gemoglobin paydo bo'ladi. Bu esa organizmning zaharlanganligidan darak beradi.